# kk/31QGMCYW2dyG.xml.gz
# lv/31QGMCYW2dyG.xml.gz

(src)="1"> ( Механикалық ырғақтар ) ( Әуен )
(trg)="1"> ( Mehāniski trokšņi ) ( Mūzika )
(src)="2"> ( Қошемет )
(trg)="2"> ( Aplausi )

# kk/4GBaUQduFsng.xml.gz
# lv/4GBaUQduFsng.xml.gz

(src)="1"> Бірнеше жыл бұрын өмірім тоқтап қалғандай сезіндім .
(src)="2"> Сөйтіп , белгілі америкалық философ Морган Сперлоктың 30 күн жаңа нәрсе жаса деген кеңесіне сүйендім .
(trg)="1"> Pirms dažiem gadiem es sajutos , ka būtu iestidzis rutīnā , tādēļ nolēmu sekot diženā amerikāņu filosofa Morgana Sperloka pēdās un pamēģināt ko jaunu 30 dienas .
(src)="3"> Оның идеясы өте қарапайым .
(trg)="2"> Doma patiesībā ir diezgan vienkārša .
(src)="4"> Өміріңізді өзгерткіңіз келген сәттерді есіңізге түсіріңізші енді соны 30 күн жасап көруге тырысыңыз .
(trg)="3"> Iedomājieties ko tādu , ko vienmēr esat vēlējies iekļaut dzīvē un pamēģiniet to nākamās 30 dienas .
(src)="5"> Шын мәнінде , 30 күн бір әдетке дағдылануға немесе бас тартуға қолайлы мерзім .
(trg)="4"> Izrādās , 30 dienas ir tieši īstais laika posms ,
(src)="6"> Мысалы , жаңалықтар көруден мәңгілікке бас тарту .
(trg)="5"> lai tiktu pie jauna ieraduma vai atmestu kādu veco , piemēram , ziņu skatīšanos no savas dzīves .
(src)="7"> Осы айда бірдеңені үйрендім .
(trg)="6"> Veicot šos 30 dienu uzdevumus , es šo to iemācījos .
(src)="8"> Біріншісі , бұрын уақыт зулап өтіп кететін , ал қазір өткен уақыттарым есімде жақсы сақтала бастады .
(trg)="7"> Pirmkārt , tā vietā , lai mēneši paskrietu garām , aizmirstībā , pavadītais laiks daudz labāk palika atmiņā .
(src)="9"> Тәжірибе барысында күнде сурет түсіріп жүрдім .
(trg)="8"> Daļa viena uzdevuma bija katru mēneša dienu uzņemt pa fotogrāfijai .
(src)="10"> Қазір менің әр сәттерім және дәлме- дәл қайда болғаным есімде .
(trg)="9"> Es atceros , kur tieši atrados un ko todien darīju .
(src)="11"> Сонымен қатар , тапсырма санын ұлғайтып қиындатқанда сенімділігім артты .
(trg)="10"> Es arī ievēroju , ka , pieķeroties vairāk un grūtākiem 30 dienu uzdevumiem , auga mana pašpārliecība .
(src)="12"> Үнемі компьютердің алдында отыратын адамнан жұмысқа велосипедпен баратын болдым .
(trg)="11"> No mājās dirnoša datortārpa es kļuvu par tādu čali , kurš uz darbu brauc ar divriteni .
(src)="13"> Көңіл көтеру үшін .
(trg)="12"> Prieka pēc !
(src)="14"> ( күлкі )
(trg)="13"> ( Smiekli )
(src)="15"> Тіпті өткен жылы Африканың ең биік нүктесі
(src)="16"> Килиманджаро тауына шықтым .
(trg)="14"> Pat pagājušogad man sanāca uzkāpt Kilimandžāro , augstākajā Āfrikas kalnā .
(src)="17"> Осы 30 күндік тәжірибеден бұрын өмірімде мұнша " пысық " болған емеспін .
(trg)="15"> Pirms sāku savus 30 dienu uzdevumus es nekad nebūtu bijis tik piedzīvojumu kārs .
(src)="18"> Менің түсінгенім , егер бірдеңені қаласаң , 30 күн ішінде мақсатқа қол жеткізе аласың .
(trg)="16"> Es arī nonācu pie secinājuma , ja tiešām kaut ko ļoti vēlaties , tad 30 dienās varat paveikt jebko .
(src)="19"> Роман жазғың келген кезің болды ма ?
(trg)="17"> Vai esat kādreiz gribējuši sarakstīt romānu ?
(src)="20"> Әр қарашада мыңдаған адам 30 күнде 50 мың сөзден тұратын роман жазуға отырады .
(trg)="18"> Katru novembri desmitiem tūkstošu cilvēku 30 dienu laikā mēģina uzrakstīt savu 50 000 vārdu romānu no nulles .
(src)="21"> Яғни , бір күнде 1, 667 сөз жазып тұрсаңыз болды .
(src)="22"> Бір ай бойы .
(trg)="19"> Izrādās , jums tik vien kā katru mēneša dienu jāuzraksta pa 1 667 vārdiem .
(src)="23"> Мен дәл солай жасадым .
(trg)="20"> Tā es arī darīju .
(src)="24"> Айтпақшы , бар құпиясы күнделікті мөлшерде жазбайынша ұйқыға кетпеуіңіз керек .
(trg)="21"> Starp citu , noslēpums ir neiet gulēt , kamēr neesat uzrakstījis šīs dienas vārdus .
(src)="25"> Бәлкім , шала ұйықтарсыз бірақ роман жазып бітіресіз .
(trg)="22"> Jums varbūt būs miega bads , taču pabeigsiet savu romānu .
(src)="26"> Романым танымал америкалық кітапқа айналды ма ?
(trg)="23"> Vai mana grāmata ir nākamais lieliskais Amerikas romāns ?
(src)="27"> Жоқ .
(trg)="24"> Nē !
(src)="28"> Оны бір айда жаздым ғой .
(trg)="25"> Es to sarakstīju pa mēnesi !
(src)="29"> Ол өте нашар шықты .
(trg)="26"> Tas ir briesmīgs !
(src)="30"> ( Күлкі )
(trg)="27"> ( Smiekli )
(src)="31"> Бірақ , осындай кештердің бірінде
(src)="32"> Джон Ходжманды кездестірсем ,
(trg)="28"> Taču atlikušo dzīvi , ja TED ballītē satieku Džonu Hodžmenu , man nav jāsaka :
(src)="33"> Өзімді " Компьютер жүйесінің маманымын " деп таныстырмаймын .
(trg)="29"> " Es esmu datorzinātnieks . "
(src)="34"> Жо- жоқ !
(src)="35"> Егер қаласам , өзімді " Жазушымын " дей аламын .
(trg)="30"> Nē , nē , ja vēlos , varu teikt :
(src)="36"> ( Күлкі )
(trg)="32"> ( Smiekli )
(src)="37"> Қорыта келгенде , айтқым келегені мынау .
(trg)="33"> Lūk , pēdējais , ko vēlos minēt .
(src)="38"> Түсінгенім күнделікті , өзгерістер жасасаң , бір затты істесең , тез арада дағдыға айналады ,
(trg)="34"> Es iemācījos , ka , veicot mazas , ilgtspējīgas izmaiņas ,
(trg)="35"> lietas , ko varu turpināt darīt , tām bija tieksme palikt .
(src)="39"> Үлкен өзгерістер де өте жақсы , олар көп рақат береді .
(trg)="36"> Lieliem un trakiem izaicinājumiem nav ne vainas .
(trg)="37"> Patiesībā , tie ir ļoti jautri .
(src)="40"> Өзгерістерді қалыптастыру қиын
(trg)="38"> Taču tie visdrīzāk nekļūs par ieradumu .
(src)="41"> Тәттіні 30 күн бойы жемей жүргенімде , 31- і күні былай болды ( Күлкі )
(trg)="39"> Uz 30 dienām atsakoties no cukura , 31 . diena izskatījās apmēram šādi :
(trg)="40"> ( Smiekli )
(src)="42"> Енді менің мынандай сұрағым бар .
(trg)="41"> Tā nu es jums jautāju :
(src)="43"> Осы күнге дейін кімді күтіп жүрсіз ?
(trg)="42"> Ko jūs vēl gaidāt ?
(src)="44"> Маған сенсеңіз , алдағы 30 күн көзді ашып- жұмғанша өтіп кетеді .
(src)="45"> Ендеше осы уақытта көптен бері істей алмай жүрген ісіңізді қолға алыңыз !
(trg)="43"> Es varu galvot , ka nākamās 30 dienas tāpat ies uz priekšu , patīk jums tas vai nē , kādēļ tad nepadomāt par ko tādu , ko vienmēr esat gribējis pamēģināt , un iemēģināt roku !
(src)="46"> Алдағы 30 күнде !
(trg)="44"> Nākamās 30 dienas .
(src)="47"> Рақмет !
(trg)="45"> Paldies .
(src)="48"> ( Қошемет )
(trg)="46"> ( Aplausi )

# kk/7SiLOtPLokuh.xml.gz
# lv/7SiLOtPLokuh.xml.gz

(src)="1"> Денеңіздің тірі ағзалар фабрикасын құрайтын таңғажайып молекулалардың құрылысын сіздерге танытқым келіп тұр .
(trg)="1"> Es jums paradīšu pārsteidzošās molekulārās mašīnas , kas veido jūsu ķermeņa dzīvo materiālu .
(src)="2"> Молекулалар кіп- кішкентай .
(trg)="2"> Molekulas ir ļoti , ļoti sīkas .
(src)="3"> Расында да , тым кішкентай .
(trg)="3"> Ar " sīkas " es domāju patiešām sīkas .
(src)="4"> Тіпті жарық толқынының ұзындығынан кем , сол үшін оларды жай көзімізбен тікелей бақылап отыра алмаймыз .
(trg)="4"> Tās ir mazākas nekā gaismas vilņa garums , tādēļ mums nav veidu , kā tās tieši novērot .
(src)="5"> Бірақ ғылымның көмегімен молекула әлемінде не болып жатқанын шамамен елестете аламыз .
(trg)="5"> Tomēr , izmantojot zinātni , mums ir visai labs priekšstats par to , kas notiek molekulārā mērogā .
(src)="6"> Оларды жақыннан көрсететін нақты құрал бізде болмағандықтан , молекулалардың сипатын ауызша айту - бар болған қабілетіміз .
(trg)="6"> Tādēļ mēs varam pastāstīt par molekulām , taču mums nav tiešu veidu , kā parādīt molekulas .
(src)="7"> Алайда олардың суретін салып көрсетсек болады .
(trg)="7"> Viens veids , kā to risināt , ir zīmēt attēlus .
(src)="8"> Бұл , әрине , тың тәсіл емес .
(trg)="8"> Šī doma nav nekāds jaunums .
(src)="9"> Ғалымдар зерттеу барысында үнемі кескіндер салып отырған .
(trg)="9"> Zinātnieki vienmēr ir radījuši attēlus , kas ir daļa no domāšanas un atklāšanas procesa .
(src)="10"> Телескоп пен микроскоппен бақылайтын заттардың , өз тұжырымдарының суреттерін салу арқылы жеткізіп отырған .
(trg)="10"> Viņi attēlo to , ko redz savām acīm , izmantojot tādu tehnoloģiju kā teleskops vai mikroskops , kā arī to , ko viņi iztēlojas galvā .
(src)="11"> Мен екі атақты мысалды таңдап алдым , себебі олар көркем өнерде де кең танылған .
(trg)="11"> Izvēlējos divus labi pazīstamus piemērus , jo tie ir ļoti plaši zināmi veidi , kā zinātne parādīta ar mākslas palīdzību .
(src)="12"> Айды жақыннан көру үшін әлемдегі ең алғашқы телескопты қолданған
(trg)="12"> Sākšu ar Galileo , kurš izmantoja pirmo teleskopu pasaulē ,
(src)="13"> Галилеодан бастаймын .
(trg)="13"> lai skatītos uz Mēnesi .
(src)="14"> Ол біздің Ай жайында түсінігімізді түгелдей өзгертті .
(trg)="14"> Viņš mainīja mūsu priekšstatu par Mēnesi .
(src)="15"> XVII ғ .
(src)="16"> Ай кіршіксіз таза аспан денесі болып есептелінді .
(trg)="15"> 17 . gs . pastāvēja uzskats , ka Mēness ir ideāla debesu lode .
(src)="17"> Бірақ Галилео өнімі жоқ , тастақ жерді көріп , оны өзі салған суретінде көрсетті .
(trg)="16"> Tomēr Galileo ieraudzīja akmeņainu un neauglīgu pasauli , ko viņš arī attēloja savos akvareļa gleznojumos .
(src)="18"> Келесі ғалым үлкен идеялардың негізін қалаушы , биологияның жұлдызы- Чарльз Дарвин .
(trg)="17"> Cits zinātnieks ar ļoti lielām idejām , bioloģijas superzvaigzne — Čārlzs Darvins .
(src)="19"> Танымал жазбасын дәптерінде жоғарғы сол жақ бұрышынан " Менің ойымша , " деген сөздерден бастап , тірі ағзалардың эволюция тарихымен байланысы туралы , ата- бабаларымыздың табиғи сұрыпталумен қалай пайда болғанын , олардың даму процесстерінің қазіргілерден қалайша ерекшеленетінін өз түсінігі бойынша суреттерін салды .
(trg)="18"> Slaveno ierakstu piezīmju grāmatiņā viņš sāka ar " man šķiet " augšējā kreisajā stūrī un tad ieskicēja pirmo dzīvības koku , kas ir viņa uzskats par to , kā visas sugas , visas dzīvās būtnes uz Zemes sasaista evolucionārā vēsture — sugu izcelšanās , pamatojoties uz dabisko izlasi , un atdalīšanās no priekšteču populācijas .
(src)="20"> Ғалым болғаннан кейін молекулаларды зерттейтін биологтардың лекцияларына жиі баратынмын .
(trg)="19"> Pat kā zinātnieks es mēdzu apmeklēt molekulārbiologu lekcijas , un man tās šķita pilnīgi nesaprotamas sarežģītās tehniskās valodas un žargona dēļ , ko viņi izmantoja , aprakstot savu darbu ,
(src)="21"> Бірақ Скрипс институтының молекулалық биологы Дэвид Гудселлдің жұмыстарын кездестірмейінше , олардың терминмен сөйлеген сөздері маған түсініксіз еді .
(trg)="20"> līdz iepazinos ar Deivida Gudsela ,
(trg)="21"> Skripsas institūta molekulārbiologa , mākslas darbiem .
(src)="22"> Оның кескіндері нақты өлшеммен көрсетілген .
(trg)="22"> Viņa attēlos viss ir precīzs un atbilstošs mērogam .
(src)="23"> Осы кісінің жұмыстары арқылы денеміздегі молекулалардың көрінісі мен үшін айқындала түсті
(trg)="23"> Viņa darbi man parādīja , kā izskatās molekulārā pasaule mūsos .
(src)="24"> Мынау - қанның көлденең қимасы .
(trg)="24"> Lūk , asins šķērsgriezums .
(src)="25"> Жоғарыдағы сол жақ бұрышында сары- жасыл түсті аймақ жатыр .
(trg)="25"> Augšējā kreisajā stūrī ir dzelteni zaļš laukums .
(src)="26"> Ол жерде қанның сұйық бөлшегі , яғни плазмасы орналасқан .
(src)="27"> Көбінесе судан, сондай- ақ қарсы денелерден қанттан, гормондардан , тағы сол сияқты заттардан тұрады .
(trg)="26"> Šis dzelteni zaļais laukums ir asins šķidrums , ko lielākoties veido ūdens , kā arī antivielām , cukuriem , hormoniem un tamlīdzīgi .
(src)="28"> Қызыл түсті аймақ - қан жасушаларының қабаты .
(trg)="27"> Sarkanais apvidus ir iegriezums sarkanajā asins šūnā .
(trg)="28"> Tās sarkanās molekulas ir hemoglobīns .
(src)="29"> Ал мына қызыл молекулалар- гемоглобин .
(trg)="29"> Tās patiešām ir sarkanas ; tās mūsu asinīm dod sarkano krāsu .
(src)="30"> Қанның түсін осылар келтіреді .
(src)="31"> Гемоглобин сорғыштың қызметін атқарады .
(src)="32"> Ол өкпедегі оттегіні өзіне сіңіріп алып , дененің басқа бөлімдеріне тасиды .
(trg)="30"> Hemoglobīns darbojas kā molekulārs sūklis , kas uzsūc skābekli no plaušām un tad to pārnes uz citām ķermeņa daļām .
(src)="33"> Көп жыл бұрын осы сурет мені ерекше шабыттандырды .
(src)="34"> " Молекулалық әлемді көре алуымыз үшін компьютерлік графиканы пайдалана аламыз ба , онда оның түрі қандай болады екен ? " - деп өзімнен сұрадым .
(trg)="31"> Pirms daudziem gadiem mani ārkārtīgi iedvesmoja šis attēls , un es vēlējos uzzināt , vai varam izmantot datorgrafiku molekulārās pasaules attēlošanai .
(src)="35"> Бәрі осыдан басталды .
(trg)="33"> Tā es arī patiešām visu sāku .
(src)="36"> Ал, енді бастайық .
(trg)="34"> Tad nu sāksim .
(src)="37"> Мынау екі шиыршықтан тұратын кәдімгі ДНК .
(trg)="35"> Lūk , DNS klasiskajā dubulspirāles formā .
(src)="38"> Рентген кристаллографиясы арқылы бізге көрініп тұр және бұл ДНК- ның дәлмедәл үлгісі .
(trg)="36"> Tā iegūta , izmantojot rentgena kristalogrāfiju , tādēļ ir precīzs DNS modelis .
(src)="39"> Егер қос шиыршықты айналдырып , екі қатарға айырсақ , олардың тістерге ұқсайтынын көресіз .
(trg)="37"> Ja attinam dubultspirāli un kā ar rāvējslēdzēju atvelkam šos divus pavedienus , tad varam redzēt šādu attēlu , kas izskatās kā zobi .
(src)="40"> Бұл- ДНК- ыңызға енгізілген гендердің , яғни генетикалық кодтың әріптері .
(trg)="38"> Tie ir ģenētiskā koda burti ; 25000 gēni , kas ierakstīti jūsu DNS .
(src)="41"> Әдетте , адамдар генетикалық код жайлы талқылайды .
(trg)="39"> Par to parasti runā .
(trg)="40"> Ģenētiskais kods — tieši par to parasti runā .
(src)="42"> Бірақ менің әңгімем ол жайында емес ,
(src)="43"> ДНК- ның физикалық болмысы туралы болмақ .
(trg)="41"> Tomēr vēlos runāt par citu DNS zinātnes aspektu , un tā ir DNS fiziskā daba .
(src)="44"> Мына екі тізбек қарама- қарсы бағытта қозғалғандықтан , ( белгілі себептермен улкейте алмаймын ) сіздердің тірі жасушаларыңызға , әсіресе ДНК репликациясының процесі үшін , көріп тұрғаныңыздай , көптеген қиындықтар туады .
(trg)="42"> Tās ir šīs divas ķēdes , kas stiepjas pretējos virzienos viena otrai , kam par pamatu ir iemesli , kuros neiedziļināšos .
(trg)="43"> Tomēr tās fiziski stiepjas pretējos virzienos , kas rada vairākus sarežģījumus dzīvām šūnām , kā tūlīt redzēsiet , jo sevišķi tad , kad DNS kopē .
(src)="45"> Дәл қазір денемізде болып жатқан
(trg)="44"> Es jums parādīšu precīzu attēlojumu
(src)="46"> ДНК репликациясының құрылысын сіздерге көрсетпекпін .
(src)="47"> Ең азында 2002 биологиясы .
(trg)="45"> DNS replikācijas mašīnai , kas pašlaik darbojas jūsu ķermenī ; tā ir vismaz 2002 . gada bioloģija .
(src)="48"> ДНК өз көшірмесін жасауға сол жақтан кіріседі , сөйтіп мына кішкентай биохимиялық құрылыс жинақтарымен соғысады .
(src)="49"> Бұдан соң ДНК екіге бөлініп , оның дәл екінші көшірмесі пайда болады .
(trg)="46"> DNS ieiet ražošanas līnijā no kreisās puses , tā saskaras ar šiem sakopojumiem , miniatūrām bioķīmijas mašīnām , kas atplēš DNS pavedienu un rada precīzu kopiju .
(src)="50"> Сонымен ДНК тоқаш тәрізді көкпеңбек бөлшекпен соғысып , екі қатарға айырылады .
(trg)="47"> DNS ienāk un atduras pret šo zilo , virtuļveidīgo struktūru , un to atplēš divos pavedienos .
(src)="51"> Бір қатардың көшірмесі еш қиындықсыз орындалуы мүмкін және төменге қарай ажырап жатқан мына заттарды көре аласыз .
(trg)="48"> Vienu pavedienu iespējams kopēt tieši , un kā redzat , tos attin tur apakšā .
(src)="52"> Бірақ екіншісінің көшірмесін теріс бағытта жасау керек, сол үшін процесс қиынға түспек
(trg)="49"> Tomēr ar otru pavedienu viss nav tik vienkārši , jo tas ir jākopē atmuguriski .
(src)="53"> Ол мына ілмешектердің астына бірнеше рет түсіп, екі жаңа ДНК молекулаларын шығарып , бір уақытта бір секциядан көшіріледі .
(trg)="50"> Tādēļ to atkārtoti izmet šādās cilpās un kopē pa vienam fragmentam , radot divas jaunas DNS molekulas .
(src)="54"> Қазір денелеріңізде осындай миллиардтаған құрылғылар ДНК- ыңыздың дәлме- дәл көшірмесін жасап жатыр .
(trg)="51"> Jums ir miljardiem šādu mašīnu , kas pašlaik jūsos strādā , kas kopē DNS ar ārkārtīgu precizitāti .
(src)="55"> Жылдамдықтары да нақты өлшеммен беріліп тұр .
(trg)="52"> Tas ir precīzs atspoguļojums , un principā notiek atbilstoši tam ātrumam , kāds notiek jūsos .
(src)="56"> Кейбір заттарды өткізіп жібердім .
(trg)="53"> Esmu izlaidis kļūdu labošanu un vēl šo to .
(src)="57"> Бұл жұмыс бірнеше жылдар бұрын жасалынды .
(trg)="54"> Šis darbs tika radīts pirms vairākiem gadiem .
(src)="58"> Рахмет .
(trg)="55"> Paldies .
(src)="59"> Бірақ сіздерге заманауи технология мен бүгінгі таңдағы ғылымның жетістігін көрсетпекпін .
(trg)="56"> Šis darbs tika radīts pirms vairākiem gadiem , taču nu es jums parādīšu jaunāko zinātni , jaunāko tehnoloģiju .
(src)="60"> Тағы да ДНК- дан бастаймыз .
(trg)="57"> Tādēļ atkal sāksim ar DNS .
(src)="61"> ДНК молекулалық сұйықтықтың қоршауында тербеліп, шайқалып жатыр .
(src)="62"> Сіздерге көрінуі үшін бұл қоршауды алып тастадым .
(trg)="58"> Tā tur līgojas un grīļojas , jo to ietver molekulu zupa , ko esmu noņēmis , lai būtu iespējams kaut ko redzēt .
(src)="63"> ДНК- ның ені шамамен 2 нанометр .
(trg)="59"> DNS ir aptuveni divus nanometrus plata , kas ir ļoti maz .