# hu/0Ect7xGrwfMf.xml.gz
# mk/0Ect7xGrwfMf.xml.gz
(src)="1"> Néhány hónapja egy negyvenéves nő került az egyik közeli kórház ügyeletére .
(src)="2"> Zavarodott állapotban hozták be .
(trg)="1"> Пред неколку месеци , 40 годишна жена дојде на ургентното одделение во болницата близу местото каде што живеам , и таа беше збунета .
(src)="3"> A vérnyomása ijesztően magas volt , 230/ 170 .
(trg)="2"> Нејзиниот крвен притисок беше алармантни 230 со 170 .
(src)="4"> Pár perc múlva megállt a szíve .
(trg)="3"> После само неколку минути , таа доживеа срцев колапс .
(src)="5"> Újraélesztették , stabilizálták az állapotát , sietve átvitték CT- re , ami pont az ügyelet mellett volt , mert vérrögökre gyanakodtak a tüdejében .
(trg)="4"> Таа беше реанимирана и стабилизирана , и беше префрлена на рентгенско снимање веднаш до одделот ургентното одделение , заради сомнежи за згрутчена крв во белите дробови .
(src)="6"> A CT lelet nem mutatott ki vérrögöket a tüdejében .
(src)="7"> Voltak azonban kétoldali , jól látható és tapintható csomók a mellében : emlődaganata volt .
(src)="8"> Sajnos , a daganat már a test távoli részeire is átterjedt .
(trg)="5"> Рентгентските снимки не регистрираа згрутчена крв во белите дробови , туку двострани , видливи , опипливи ткива во дојките тумори на дојките , чии метастази беа далеку раширени низ целото нејзино тело .
(src)="9"> A legelkeserítőbb az volt , hogy a kartonja alapján 4- 5 másik kórházban is kivizsgálták már az előző két év során .
(trg)="6"> И трагично беше тоа што , доколку погледнете во нејзиното медицинско досие , таа била прегледана во четири или пет други здравствени институции во претходните неколку години .
(src)="10"> 4- 5 alkalom lett volna rá , hogy észrevegyék a csomókat , s hogy betegsége sokkal korábbi szakaszában beavatkozzanak , előbb , mint mikor már hozzánk került .
(trg)="7"> Четири или пет можности да се забележат ткивата во дојките , да се опипаат и да се интервенира во многу порана фаза од оваа во која ние ја прегледавме .
(src)="11"> Hölgyeim és uraim , az eset , sajnos , nem kivételes .
(trg)="8"> Дами и господа , ова воопшто не е необична приказна .
(src)="12"> Sőt , gyakorta megtörténik .
(trg)="9"> За жал , вакво нешто се случува цело време .
(src)="13"> Félig viccből mondom néha , hogy ha egy hiányzó végtagú beteg kerül kórházba , senki sem hisz neki addig , amíg nincs CT- s vagy MRI- s lelete , vagy nem látta ortopéd orvos .
(trg)="10"> Се шегувам , но само половично , дека ако дојдете во една од нашите болници со исечен екстремитет , никој нема да ви поверува се додека не направат рендгенска снимка , или магнетна резонанца или да се консултираат со ортопед .
(src)="14"> Ne higgyék , hogy technofób vagyok .
(trg)="11"> Не сум лудит .
(src)="15"> A Stanfordon tanítok , orvos vagyok , és a legkorszerűbb technikával dolgozom .
(trg)="12"> Предавам на Стенфорд
(trg)="13"> Јас сум лекар кој работи со помош на најновата технологија .
(src)="16"> De hangsúlyozni szeretném a következő 17 percben : ha elnagyoljuk a beteg érzékszervi vizsgálatát , ha csak tesztekre utaljuk be ahelyett , hogy megvizsgálnánk , vagy elbeszélgetnénk vele : nem vesszük észre egy könnyen diagnosztizálható betegségét , amely korai stádiumában még sikeresen kezelhető lenne .
(src)="17"> Sőt , ennél is több forog kockán .
(trg)="14"> Но би сакал да ви образложам во наредните 17 минути дека кога ги скратуваме прегледите , кога се потпираме само на испитувања отколку на разговор и преглед на пациентот , не само што пропуштаме да дадеме едноставни дијагнози кои можат да бидат дијагнозирани во излечива , почетна фаза , туку губиме и нешто многу повеќе .
(src)="18"> Egy szertartást veszíthetünk el .
(trg)="15"> Губиме еден ритуал .
(src)="19"> Méghozzá egy átformáló és transzcendens szertartást , mely az orvos- beteg kapcsolat szíve- lelke .
(trg)="16"> Губиме ритуал кој што верувам дека е трансформациски , трансцендентален , и кој лежи во срцето на односот пациент- лекар .
(src)="20"> Talán eretnekség a TED- en beszélni róla , de szeretném önöknek bemutatni a legfontosabb újítást , amely a jövő évtizedben jelenik majd meg az orvostudományban .
(src)="21"> Ez az emberi kézben rejlő erő — , amely megérint , vigasztal , diagnosztizál , s gondoskodik a kezelésről .
(trg)="17"> Ова можеби ќе звучи како ерес овде на ТЕД , но би сакал да ви го претставам најважната иновација , според мене , во областа на медицината кое треба да дојде во наредните 10 години а тоа е моќта на човековата рака -- да допре , да утеши , да дијагностицира и да одреди терапија .
(src)="22"> Először is , szeretném önöket bemutatni valakinek , akit a képről talán fel is ismernek .
(trg)="18"> Прво сакам да ве запознаам со човекот чија што фотографија можеби ја препознавате .
(src)="23"> Sir Arthur Conan Doyle van a képen .
(trg)="19"> Ова е сер Артур Конан Дојл .
(src)="24"> Mivel Edinburghban vagyunk , elárulom : imádom Doyle- t .
(trg)="20"> Бидејќи сме во Единбург , а ќе додадам и дека сум голем обожавател на Конан Дојл .
(src)="25"> Talán nem tudják , hogy Doyle itt ,
(src)="26"> Edinburghben járt orvosi egyetemre , és a főhősét , Sherlock Holmest
(src)="27"> Sir Joseph Bellről mintázta .
(trg)="21"> Можеби не знаете дека Конан Дојл студирал медицина овде во Единбург , и неговиот лик , Шерлок Холмс , бил инспириран од сер Џозеф Бел .
(src)="28"> Bell rendkívüli tanár lehetett .
(trg)="22"> Џозеф Бел бил одличен учител , по сите основи .
(src)="29"> Conan Doyle feljegyezte a következő párbeszédet
(src)="30"> Bell és diákjai közt .
(trg)="23"> И Конан Дојл , пишувајќи за Бел , го опишал следниот разговор помеѓу Бел и неговитре студенти .
(src)="31"> Képzeljék el Bellt a járóbeteg- rendelésen , diákjai körében , a páciensei pedig éppen bejelentkeznek , és szép sorjában mennek be hozzá .
(trg)="24"> Замислете го Бел како седи во амбулантата опкружен со своите студенти , а пациентите се пријавуваат на ургентно и откако се евидентирани , доаѓаат кај него .
(src)="32"> Elsőként egy nő jön gyermekével , s Doyle ezt a párbeszédet jegyezte fel .
(trg)="25"> И доаѓа една жена со дете , а Конан Дојл ја опишува следната ситуација :
(src)="33"> A nő jó reggellel köszön , mire Bell megkérdi :
(trg)="26"> Жената вели , " Добро утрo . "
(trg)="27"> Бел ја прашува :
(src)="34"> " Milyen volt az útja a kompon
(src)="35"> Burntislandből idefelé ? "
(trg)="28"> " Какво беше патувањето со траект од Брнтајленд ? "
(src)="36"> Erre a nő :
(src)="37"> " Jó volt . "
(trg)="29"> Таа вели : " Добро беше . "
(src)="38"> Bell tovább kérdezősködik :
(trg)="30"> А тој вели :
(src)="39"> " A másik gyermekét hol hagyta ? "
(trg)="31"> " Каде ви е другото дете ? "
(src)="40"> Erre a nő , " A nővéremnél , Leith- ben . "
(trg)="32"> Таа вели :
(trg)="33"> " Го оставив кај сестра ми во Лит . "
(src)="41"> Bell erre :
(trg)="34"> А тој вели ,
(src)="42"> " S ide a rendelőbe a rövidebb úton jött , az Inverleith Row- n , ugye ? "
(trg)="35"> " Дали дојдовте по скратениот пат преку улицата Инверлит за да стигнете до амбулантата ? "
(src)="43"> A nő megint igennel válaszol .
(trg)="36"> Таа вели :
(trg)="37"> " Да . "
(src)="44"> Bell erre :
(src)="45"> " S mondja , még mindig a linóleumgyárban dolgozik ? "
(trg)="38"> Потоа тој прашува : " Дали сè уште работите во фабриката за линолеум ? "
(src)="46"> S a nő megint igennel válaszol .
(trg)="39"> А таа вели :
(trg)="40"> " Да , работам . "
(src)="47"> Bell a diákjaihoz fordul , és így szól :
(trg)="41"> Тогаш Бел им објаснува на студентите .
(src)="48"> " Mikor a nő jó reggelt kívánt , felfigyeltem a Fife- i tájszólására .
(trg)="42"> Тој вели :
(trg)="43"> " Гледате , кога таа рече " Добро утро , " по акцентот го насетив дијалектот од Фајф .
(src)="49"> Fife felől leggyorsabban a burntislandi komppal ér ide .
(trg)="44"> А најблискиот траект од Фајф е преку Брнтајленд .
(src)="50"> Tehát komppal kellett jönnie .
(trg)="45"> Значи мора да дошла со тој траект .
(src)="51"> Észrevehették , hogy a nála levő kabát kicsi lenne a vele érkezett gyerekre , s így két gyerekkel indult el hazulról , de a másikat máshová vitte .
(trg)="46"> Забележувате дека палтото кое го носи е премногу мало за детето кое е со неа , значи , тргнала на патов со две деца , но го оставила едното по пат .
(src)="52"> A cipője talpán agyag van .
(trg)="47"> Ја забележувате глината на нејзините стапала .
(src)="53"> Ilyen vörös agyagot Edinburgh százmérföldes körzetében csak a botanikus kertekben találhatunk .
(trg)="48"> Таква црвена глина нема во круг од стотина милји од Единбург , освен во ботаничките градини .
(src)="54"> Tehát a rövidebb úton jött ide , amely az Inverleith Row- n át vezet .
(trg)="49"> Па затоа знам дека одела по кратенката преку улицата Инверлит за да стигне до овде .
(src)="55"> S végül láthatják a bőrgyulladást a jobb keze ujjain .
(src)="56"> Ez a bőrgyulladás kizárólag a burntislandi
(src)="57"> linóleumgyár munkásain figyelhető meg . "
(trg)="50"> И за крај , таа има дерматитис на прстите на нејзината десна рака , дерматитис кој е карактеристичен за работниците од линолеумската фабрика во Брнтајленд . "
(src)="58"> S mikor Bell levetkőztette , hogy megvizsgálja a beteget , el sem tudják képzelni , mi mindent észlelt még .
(trg)="51"> А откако Бел ќе го соблече пациентот , и ќе започне со прегледот , можете да замислите уште колку многу работи може да открие .
(src)="59"> Fellelkesített a történet , mind tanárként , mind diákként .
(trg)="52"> Како професор по медицина , и како студент , јас бев многу инспириран од оваа приказна .
(src)="60"> Önök talán nem tudják , hogy a testekbe " bepillantani " , csak érzékszerveinket használva , egy aránylag kései vívmány .
(trg)="53"> Но можеби не знаете дека нашата способност да го посматраме телото на едноставен начин , користејќи ги своите сетила , е сосема скорешна .
(src)="61"> A képen Leopold Auenbruggert láthatják .
(src)="62"> Ő alkalmazta először a perkussziót , a kopogtatást , az 1700- as évek végén .
(trg)="54"> Фотографијата која ви ја покажувам е од Леополд Оуенбругер кој што , во доцниот XVII век , ја откри перкусијата .
(src)="63"> Leopold Auenbrugger történetesen egy fogadós fia volt .
(trg)="55"> Приказната оди вака :
(trg)="56"> Леополд Оуенбругер бил син на гостилничар .
(src)="64"> Az apja gyakorta ment a pincébe , hogy megveregesse a boroshordókat .
(src)="65"> Így tudta meg , mennyi bor van még bennük , s hogy rendeljen- e még .
(trg)="57"> И неговиот татко одел долу во подрумот да потчукне од страната на бурињата со вино за да одреди колку вино е останато во нив и да види дали треба да нарача уште .
(src)="66"> Mikor Augenbrugger orvos lett , ugyanezt a módszert alkalmazta .
(trg)="58"> Па затоа кога Оуенбергер станал доктор , започнал да го прави истото .
(src)="67"> Megkopogtatta betegei mellkasát és hasfalát .
(trg)="59"> Тој потчукнувал на градите од неговите пациенти и на нивнитре стомаци .
(src)="68"> Amit ma a kopogtatási módszerről tudunk , mely az ultrahang akkori megfelelője volt : szervmegnagyobbodás , szív körüli folyadék , tüdőbeli folyadék , hasi elváltozások — mindezt Auenbrugger szépen összefoglalta az " Inventum Novum " — " Új találmány " c . kéziratában .
(trg)="60"> И скоро се што ние знеме за перкусијата , кое што можете да го наречете и " ултразвук на тоа време " зголемување на орган , течност околу срцето , течност во белите дробови , стомачни промени -- сè ова е објаснето во неговото прекрасно дело
(src)="69"> Módszere feledésbe merült volna , ha egy Corvisart nevű orvos — híres francia orvos volt , igaz , csak azért volt híres , mert ezt az urat kezelte — tehát ha Corvisart nem népszerűsíti Auenbrugger művét .
(trg)="61"> " Инвентум Новум " - " Ново откритие , " кое ќе исчезнело во заборав , да не бил еден лекар , Корвисар , познат француски доктор -- познат само затоа што му бил лекар на овој господин -- кој повторно не претставил неговото дело .
(src)="70"> Ezt követően , pár évvel később
(src)="71"> Laennec föltalálta a sztetoszkópot .
(trg)="62"> А тоа било пропратено една или две години подоцна со откривање на стетоскопот од страна на Ленак .
(src)="72"> A legenda szerint Laennec párizsi sétáján meglátott két , bottal játszó gyereket .
(trg)="63"> Ленак , наводно се шетал низ Париските улици и видел две деца кои се играле со прачка .
(src)="73"> Egyikük a bot végét babrálta , a másik a bot túlsó végén hallgatózott .
(trg)="64"> Едно од нив гребело од едната страна на прачката , а другото дете слушало од другата страна .
(src)="74"> Laennec rájött , hogy nagyszerű lenne , hogy az orvos a mellkast vagy a hasat egy hengerszerű eszközzel hallgassa meg .
(trg)="65"> И Ленак помислил дека ова е одличен начин да се слушаат градите или стомакот со нешто што тој го нарекувал " цилиндерот . "
(src)="75"> Később már sztetoszkópnak nevezte .
(trg)="66"> Подоцна го нарекол стетоскоп .
(src)="76"> Így született a sztetoszkóp , és az auszkultáció , azaz meghallgatás .
(trg)="67"> Така се родиле стетоскопот и аускултацијата .
(src)="77"> Néhány éven belül , a századforduló környékén hirtelen a borbély- sebész átengedte a helyét a diagnosztizáló orvosnak .
(trg)="68"> После неколку години , во доцниот XIX и раниот XX век , одеднаш , берберот- хирург му одстапил место на лекарот кој се обидува да даде дијагноза .
(src)="78"> Bizonyára tudják , hogy azelőtt kivétel nélkül minden betegséggel borbélyhoz fordultak .
(src)="79"> A borbély köpölyözést alkalmazott , eret vágott , hashajtóval kezelt .
(trg)="69"> Ако се сеќавате , многу пред ова време , без разлика што и да те мачи , одиш кај берберот- хирург кој те преврзува , ти пушта крв , те прочистува .
(src)="80"> S persze , ha a páciens óhajtotta , még a haját is levágta : oldalt rövidre , hátul hosszúra , s egyúttal a beteg fogát is kihúzta .
(trg)="70"> И да , доколку си сакал , можел да те подстриже -- кратко од страните , долго кај тилот -- и да ти го извади забот додека си веќе таму .
(src)="81"> A borbély nem diagnosztizált .
(trg)="71"> Тој не се ни обидувал да дава дијагноза .
(src)="82"> Talán hallottak már róla , hogy a borbélyok közismert jele , a piros- fehér csíkos rúd a véres kötszert szimbolizálja , s az edények a rúd két végén pedig a csészéket , amelyekbe a vért folyt .
(trg)="72"> Всушност , некои од вас можеби добро знаат дека берберскиот столб , црвено- белите пруги ги претставуваат крвавите завои на берберот- хирург , и кутиите на двата краја ги претставуваат лончињата во кои крвта била собирана .
(src)="83"> Az auszkultáció és a perkusszió nagy változást hozott .
(src)="84"> Az orvosok érdeklődése ekkor fordult a test belseje felé .
(trg)="73"> Појавувањето на аускултацијата и перкусијата претставувале огромна промена и момент кога лекарите започнуваат да гледаат во внатрешноста на телото .
(src)="85"> A kivetítőn látható festmény ennek a korszaknak a csúcsát képviseli .
(trg)="74"> И мислам дека оваа слика , претставува врв на таа клиничка ера .
(src)="86"> Nagyon híres festmény :
(trg)="75"> Ова е многу позната слика :
(src)="87"> Az orvos c . képet Luke Fildes festette .
(trg)="76"> " Докторот " од Лук Филдс .
(src)="88"> A festő annak a Tate- nek a megrendelésére készítette , aki később a Tate Galériát alapította .
(trg)="77"> На Лук Филдс му било наложено од страна на Тејт , кој тогаш ја оформил Тејт Галеријата .
(src)="89"> Tate a művésztől társadalmi jelentőségű festményt kért .
(trg)="78"> Тејт го поканил Филдс да наслика слика од општествено значење .
(src)="90"> Érdekes módon Fildes pont ezt a témát választotta .
(trg)="79"> И интересно е што Филдс ја избрал оваа тема .
(src)="91"> Fildes legidősebb fia , Philip , karácsony este halt meg kilenc éves korában , rövid betegség után .
(trg)="80"> Најстариот син на Филдс , Филип , починал на девет годишна возраст на Бадник после кратко боледување .
(src)="92"> Fildest annyira meghatotta az orvos tette , aki a gyermek ágyánál virrasztott több éjszakán át , hogy úgy döntött , megpróbálja lefesteni azon idők orvosát , így nyilvánítva ki köszönetét a doktornak .
(trg)="81"> И Филдс бил импресиониран од лекарот кој бдеел над неговиот кревет две , три ноќи , па решил да се обиде да го претстави современиот лекар -- скоро да му оддаде почит на тој лекар .
(src)="93"> Az orvos c . festménynek ez a története .
(trg)="82"> И така се родила и сликата " Докторот " , многу позната слика .
(src)="94"> Sok országban gyakran szerepel naptárakon , bélyegeken is .
(trg)="83"> Таа се наоѓа на календари , поштенски марки во многу различни земји .
(src)="95"> Gyakran elgondolkodtam azon , mit tett volna Fildes , ha ma kellett volna megfestenie a művét , 2011- ben ?
(trg)="84"> Често се прашувам што би правел Филдс доколку бил замолен да наслика слика во модерново време , во 2011 година ?
(src)="96"> Talán egy számítógép képernyője lenne a beteg helyén ?
(trg)="85"> Дали би ставил компјутерски монитор на местото од пациентот ?
(src)="97"> A Szilícium- völgyben sokat vitáztam , mert azt mertem állítani , hogy az ágyban fekvő beteg helyett ma a számítógépben lévő az " igazi " .
(trg)="86"> Имав проблеми во Силиконската Долина затоа што реков дека пациентот во кревет скоро да е претворен во иконка на компјутерот која го претставува пациентот .
(src)="98"> El is neveztem ezt a számítógépes lényt . iPáciens- nek hívom .
(trg)="87"> Дури смислив и назив за таква работа на компјутерот .
(src)="99"> Az iPácienst nagyszerűen kezelik Amerika- szerte .
(trg)="88"> Го нареков иПациент . иПациентот добива големо внимание низ цела Америка .
(src)="100"> Az igazi páciens azonban gyakran kérdezi : " hova tűntek az orvosok és a nővérkék ?
(trg)="89"> Пациентот честопати се прашува , каде се сите ?
(src)="101"> Mikor néznek be hozzám , hogy elmagyarázzák , mi bajom ?
(trg)="90"> Кога ќе дојдат да ми објаснат некои работи ?
(src)="102"> Ki itt a felelős ? "
(trg)="91"> Кој е надлежен овде ?
(src)="103"> A páciens teljesen mást gondol a jó kezelésről , mint az orvosai .
(trg)="92"> Постои вистинска подвоеност меѓу перцепцијата на пациентот и перцепциите на докторите , дури и во најдобрите медицински установи .
(src)="104"> Hadd mutassam meg önöknek egy képen , milyenek voltak a vizitek , mikor orvosgyakornok voltam .
(trg)="93"> Сакам да ви покажам една фотографија за да видите како изгледаа визитите кога јас бев на пракса .
(src)="105"> A páciens volt a vizit középpontja .
(trg)="94"> Целиот фокус беше свртен кон пациентот .
(src)="106"> Ágytól ágyig mentünk .
(trg)="95"> Одевме од кревет до кревет .
(src)="107"> A vizitáló orvos volt a kezelőorvos is .
(trg)="96"> Дежурниот лекар беше надлежен .
(src)="108"> Manapság túlságosan gyakorta vizit helyett megbeszélés folyik egy olyan szobában , amely jó messze van a betegtől .
(trg)="97"> Деновиве , премногу често , визитите изгледаат вака , а дискусиите се одвиваат во соба која е далеку од пациентот .
(src)="109"> A megbeszélésen számítógépes adatokról , felvételekről van szó .
(trg)="98"> Дискусиите се во врска со сликите и податоците на компјутерот .
(src)="110"> De valami nagyon fontos hiányzik onnan : maga a páciens .
(trg)="99"> Еден многу важен дел , недостасува . пациентот .
(src)="111"> A véleményem kialakításában segített két adoma , szeretném őket közreadni .
(trg)="100"> На моето мислење повлијаеа две анегдоти кои сакам да ги поделам со вас .
(src)="112"> Az első egy mellrákos ismerősömről szól , akinek a daganatát abban a városban távolították el , ahol én is laktam .
(trg)="101"> Едната е поврзана со една моја пријателка која имаше рак на градите , и беше пронајден мал рак на градата -- и имаше лумпектомија во градот во кој живеев .
(src)="113"> Akkor még Texasban éltem .
(trg)="102"> Ова беше додека живеев во Тексас .
(src)="114"> Ismerősöm sokáig kereste a legjobb , rákkezelésre specializálódott intézetet , hogy ott gyógyítsák majd .
(trg)="103"> И таа тогаш долго време истражуваше за да го пронајде најдобриот центар за рак во светот за да ја добие соодветната постоперативна нега .
(src)="115"> S mikor talált egy jó helyet , odament .
(trg)="104"> Го пронајде местото и одлучи да оди таму , па отиде .
(src)="116"> Pár hónappal később meglepődve hallottam , hogy visszatért a városunkba , és egy onkológus magánrendelésén kezelteti magát .
(trg)="105"> Затоа јас бев изненаден после неколку месеци кога ја видов повторно во градот , како оди на третман кај нејзиниот приватен онколог .
(src)="117"> Nógattam , ugyan árulja már el nekem , miért itt kezelteti magát .
(trg)="106"> Инсистирав да ми каже ,
(trg)="107"> " Зошто се врати да се лечиш овде ? "
(src)="118"> De csak húzódozott .
(trg)="108"> Таа безволно ми кажа .