# hr/0Ect7xGrwfMf.xml.gz
# mk/0Ect7xGrwfMf.xml.gz
(src)="1"> Prije nekoliko mjeseci , 40- godišnja žena je došla na hitni prijem bolnice , blizu koje živim .
(src)="2"> Dovezena je zbunjena .
(trg)="1"> Пред неколку месеци , 40 годишна жена дојде на ургентното одделение во болницата близу местото каде што живеам , и таа беше збунета .
(src)="3"> Njezin krvni tlak je bio zabrinjavajućih 230 sa 170 .
(trg)="2"> Нејзиниот крвен притисок беше алармантни 230 со 170 .
(src)="4"> Za nekoliko minuta je doživjela srčani zastoj .
(trg)="3"> После само неколку минути , таа доживеа срцев колапс .
(src)="5"> Oživljavana je i stabilizirana , odvedena na CT odmah uz hitni prijem , jer su bili zabrinuti zbog ugrušaka u plućima .
(trg)="4"> Таа беше реанимирана и стабилизирана , и беше префрлена на рентгенско снимање веднаш до одделот ургентното одделение , заради сомнежи за згрутчена крв во белите дробови .
(src)="6"> I CT nije pokazao krvne ugruške u plućima , već obostrane , vidljive , palpabilne tvorbe u dojkama , tumore dojke , koji su opsežno metastazirali po cijelom tijelu .
(trg)="5"> Рентгентските снимки не регистрираа згрутчена крв во белите дробови , туку двострани , видливи , опипливи ткива во дојките тумори на дојките , чии метастази беа далеку раширени низ целото нејзино тело .
(src)="7"> A prava tragedija je bila to što , kada biste pogledali njezinu dokumentaciju , je bila pregledana u četiri ili pet drugih zdravstvenih ustanova u prethodne dvije godine .
(trg)="6"> И трагично беше тоа што , доколку погледнете во нејзиното медицинско досие , таа била прегледана во четири или пет други здравствени институции во претходните неколку години .
(src)="8"> Četiri ili pet prilika da se uoče tvorbe u dojkama , da se opipaju te tvorbe , da se intervenira u puno ranijem stadiju od onoga u kojem smo je mi vidjeli .
(trg)="7"> Четири или пет можности да се забележат ткивата во дојките , да се опипаат и да се интервенира во многу порана фаза од оваа во која ние ја прегледавме .
(src)="9"> Dame i gospodo , ovo nije neuobičajena priča .
(trg)="8"> Дами и господа , ова воопшто не е необична приказна .
(src)="10"> Nažalost , stalno se događa .
(trg)="9"> За жал , вакво нешто се случува цело време .
(src)="11"> Obično se šalim , ali samo djelomice , da ako dođete u jednu od naših bolnica bez noge ili ruke , nitko vam neće vjerovati dok se ne napravi CT , MRI ili konzilijarni pregled ortopeda .
(trg)="10"> Се шегувам , но само половично , дека ако дојдете во една од нашите болници со исечен екстремитет , никој нема да ви поверува се додека не направат рендгенска снимка , или магнетна резонанца или да се консултираат со ортопед .
(src)="12"> Nisam Ludit .
(trg)="11"> Не сум лудит .
(src)="13"> Predajem na Stanfordu .
(trg)="12"> Предавам на Стенфорд
(src)="14"> Liječnik sam koji koristi naprednu tehnologiju .
(trg)="13"> Јас сум лекар кој работи со помош на најновата технологија .
(src)="15"> Ali želim obraniti tezu u sljedećih 17 minuta da kada skratimo fizikalni pregled , kada težište stavljamo na laboratorijske pretrage umjesto na razgovor s pacijentom i na pregled , ne samo da previdimo jednostavne dijagnoze koje mogu biti dijagnosticirane u izlječivom , ranom stadiju , nego gubimo mnogo više .
(trg)="14"> Но би сакал да ви образложам во наредните 17 минути дека кога ги скратуваме прегледите , кога се потпираме само на испитувања отколку на разговор и преглед на пациентот , не само што пропуштаме да дадеме едноставни дијагнози кои можат да бидат дијагнозирани во излечива , почетна фаза , туку губиме и нешто многу повеќе .
(src)="16"> Gubimo ritual .
(trg)="15"> Губиме еден ритуал .
(src)="17"> Gubimo ritual za kojeg smatram da je preobražavajuć , transcendentalan , i čini suštinu odnosa između pacijenta i liječnika .
(trg)="16"> Губиме ритуал кој што верувам дека е трансформациски , трансцендентален , и кој лежи во срцето на односот пациент- лекар .
(src)="18"> Možda je hereza što ću ovo reći na TED- u , ali htio bih vas upoznati s najvažnijom inovacijom , po mom mišljenju , u medicini koja će doći u sljedećih 10 godina .
(src)="19"> To je moć ljudske ruke -- da dodirne , utješi , dijagnosticira i započne liječenje .
(trg)="17"> Ова можеби ќе звучи како ерес овде на ТЕД , но би сакал да ви го претставам најважната иновација , според мене , во областа на медицината кое треба да дојде во наредните 10 години а тоа е моќта на човековата рака -- да допре , да утеши , да дијагностицира и да одреди терапија .
(src)="20"> Prvo bih vas želio upoznati s ovom osobom , čiju sliku možda prepoznajete .
(trg)="18"> Прво сакам да ве запознаам со човекот чија што фотографија можеби ја препознавате .
(src)="21"> Ovo je Sir Arthur Conan Doyle .
(trg)="19"> Ова е сер Артур Конан Дојл .
(src)="22"> S obzirom da smo u Edinburgu , veliki sam obožavatelj Conana Doylea .
(trg)="20"> Бидејќи сме во Единбург , а ќе додадам и дека сум голем обожавател на Конан Дојл .
(src)="23"> Mozda ne znate da je Conan Doyle išao na medicinski fakultet ovdje u Edinburgu , i njegov lik , Sherlock Holmes , je bio nadahnut Sirom Josephom Bellom .
(trg)="21"> Можеби не знаете дека Конан Дојл студирал медицина овде во Единбург , и неговиот лик , Шерлок Холмс , бил инспириран од сер Џозеф Бел .
(src)="24"> Joseph Bell je bio izuzetan učitelj u svakom pogledu .
(trg)="22"> Џозеф Бел бил одличен учител , по сите основи .
(src)="25"> I Conan Doyle , pišući o Bellu , je opisao sljedeći razgovor između Bella i njegovih studenata .
(trg)="23"> И Конан Дојл , пишувајќи за Бел , го опишал следниот разговор помеѓу Бел и неговитре студенти .
(src)="26"> Zamislite Bella kako sjedi u ambulanti , studenti oko njega , pacijenti se upisuju na hitni prijem registriraju se i uvode unutra .
(trg)="24"> Замислете го Бел како седи во амбулантата опкружен со своите студенти , а пациентите се пријавуваат на ургентно и откако се евидентирани , доаѓаат кај него .
(src)="27"> I ulazi jedna žena s djetetom , i Conan Doyle opisuje sljedeći razgovor .
(trg)="25"> И доаѓа една жена со дете , а Конан Дојл ја опишува следната ситуација :
(src)="28"> Žena kaže , " Dobro jutro . "
(trg)="26"> Жената вели , " Добро утрo . "
(src)="29"> Bell kaže , " Kakav vam je bio prijelaz trajektom od Burntislanda ? "
(trg)="27"> Бел ја прашува :
(trg)="28"> " Какво беше патувањето со траект од Брнтајленд ? "
(src)="30"> Ona odogovori , " Bio je dobar . "
(trg)="29"> Таа вели : " Добро беше . "
(src)="31"> Potom on kaže , " Što ste napravili s drugim djetetom ? "
(trg)="30"> А тој вели :
(trg)="31"> " Каде ви е другото дете ? "
(src)="32"> Ona kaže , " Ostavila sam ga kod svoje sestre u Leithu . "
(trg)="32"> Таа вели :
(trg)="33"> " Го оставив кај сестра ми во Лит . "
(src)="33"> I on kaže ,
(trg)="34"> А тој вели ,
(src)="34"> " Jeste li išli prečacem kroz Inverleith Row da dođete ovdje u ambulantu ? "
(trg)="35"> " Дали дојдовте по скратениот пат преку улицата Инверлит за да стигнете до амбулантата ? "
(src)="35"> Ona kaže , " Jesmo . "
(trg)="36"> Таа вели :
(trg)="37"> " Да . "
(src)="36"> I on kaže , " Da li možda još radite u tvornici linoleuma ? "
(trg)="38"> Потоа тој прашува : " Дали сè уште работите во фабриката за линолеум ? "
(src)="37"> Ona kaže , " Radim . "
(trg)="39"> А таа вели :
(trg)="40"> " Да , работам . "
(src)="38"> Bell je potom objasnio studentima .
(trg)="41"> Тогаш Бел им објаснува на студентите .
(src)="39"> Kaže , " Vidite , kada je rekla " Dobro jutro . " primjetio sam njezin naglasak iz Fifa .
(trg)="42"> Тој вели :
(trg)="43"> " Гледате , кога таа рече " Добро утро , " по акцентот го насетив дијалектот од Фајф .
(src)="40"> A najbliži trajekt koji dolazi iz Fifea kreće iz Burntislanda .
(trg)="44"> А најблискиот траект од Фајф е преку Брнтајленд .
(src)="41"> Tako da je morala doći trajektom .
(trg)="45"> Значи мора да дошла со тој траект .
(src)="42"> Primjetite da je kaput kojeg drži premalen za dijete koje je s njom , stoga je počela put s dvoje djece , ali je ostavila jedno putem .
(trg)="46"> Забележувате дека палтото кое го носи е премногу мало за детето кое е со неа , значи , тргнала на патов со две деца , но го оставила едното по пат .
(src)="43"> Primjetite glinu na njenim tabanima .
(trg)="47"> Ја забележувате глината на нејзините стапала .
(src)="44"> Tako crvenu glinu ne možete naći stotinama kilometara od Edinburga , osim u botaničkim vrtovima .
(trg)="48"> Таква црвена глина нема во круг од стотина милји од Единбург , освен во ботаничките градини .
(src)="45"> Stoga je išla prečacem kroz Inverleith Row da bi stigla ovdje .
(trg)="49"> Па затоа знам дека одела по кратенката преку улицата Инверлит за да стигне до овде .
(src)="46"> I naposljetku , ima dermatitis na prstima desne ruke , dermatitis koji je jedinstven radnicima tvornice linoleuma u Burntislandu . "
(trg)="50"> И за крај , таа има дерматитис на прстите на нејзината десна рака , дерматитис кој е карактеристичен за работниците од линолеумската фабрика во Брнтајленд . "
(src)="47"> A kada Bell još i skine pacijenticu , počne pregledavati pacijenticu , možete i sami zamisliti koliko bi još zaključaka mogao donijeti .
(trg)="51"> А откако Бел ќе го соблече пациентот , и ќе започне со прегледот , можете да замислите уште колку многу работи може да открие .
(src)="48"> A kao učitelj medicine , i kao student , bio sam jako nadahnut ovom pričom .
(trg)="52"> Како професор по медицина , и како студент , јас бев многу инспириран од оваа приказна .
(src)="49"> Ali možda ne shvaćate da je naša sposobnost da pogledamo u tijelo na ovaj jednostavan način , koristeći naša osjetila , počela tek nedavno .
(trg)="53"> Но можеби не знаете дека нашата способност да го посматраме телото на едноставен начин , користејќи ги своите сетила , е сосема скорешна .
(src)="50"> Slika koju vam pokazujem , prikazuje Leopolda Auenbruggera , koji je krajem 18 . stoljeća otkrio perkusiju .
(trg)="54"> Фотографијата која ви ја покажувам е од Леополд Оуенбругер кој што , во доцниот XVII век , ја откри перкусијата .
(src)="51"> A priča kaže da je Leopold Auenbrugger bio sin gostioničara .
(trg)="55"> Приказната оди вака :
(trg)="56"> Леополд Оуенбругер бил син на гостилничар .
(src)="52"> Njegov otac bi išao u podrum i kuckao bi po stijenkama vinskih bačvi da odredi koliko je vina ostalo i da li treba još naručiti .
(trg)="57"> И неговиот татко одел долу во подрумот да потчукне од страната на бурињата со вино за да одреди колку вино е останато во нив и да види дали треба да нарача уште .
(src)="53"> Kada je Auenbrugger postao liječnik počeo je raditi istu stvar .
(trg)="58"> Па затоа кога Оуенбергер станал доктор , започнал да го прави истото .
(src)="54"> Počeo je lupkati po prsima pacijenata i po njihovim trbusima .
(trg)="59"> Тој потчукнувал на градите од неговите пациенти и на нивнитре стомаци .
(src)="55"> I praktički sve što znamo o perkusiji , koju možete zamisliti kao ultrazvuk svog doba , povećanje organa , tekućina oko srca , tekućina u plućima , promjene u trbuhu , sve je to opisao u ovom predivnom rukopisu
(trg)="60"> И скоро се што ние знеме за перкусијата , кое што можете да го наречете и " ултразвук на тоа време " зголемување на орган , течност околу срцето , течност во белите дробови , стомачни промени -- сè ова е објаснето во неговото прекрасно дело
(src)="56"> " Inventum Novum " , " Novi izum " , koji bi otišao u zaborav da ga ovaj liječnik , Corvisart , poznati francuski liječnik , poznat jedino zato što je bio liječnik ovog gospodina ,
(src)="57"> Corvisart je ponovno popularizirao i predstavio ovaj rad .
(trg)="61"> " Инвентум Новум " - " Ново откритие , " кое ќе исчезнело во заборав , да не бил еден лекар , Корвисар , познат француски доктор -- познат само затоа што му бил лекар на овој господин -- кој повторно не претставил неговото дело .
(src)="58"> Godinu- dvije nakon toga je popraćen
(src)="59"> Laennecovim otkrićem stetoskopa .
(trg)="62"> А тоа било пропратено една или две години подоцна со откривање на стетоскопот од страна на Ленак .
(src)="60"> Priča se da je Laennec hodao ulicama Pariza i vidio dvoje djece kako se igraju sa štapom .
(trg)="63"> Ленак , наводно се шетал низ Париските улици и видел две деца кои се играле со прачка .
(src)="61"> Jedan je strugao jedan kraj štapa , dok je drugo dijete slušalo na drugom kraju .
(trg)="64"> Едно од нив гребело од едната страна на прачката , а другото дете слушало од другата страна .
(src)="62"> I Laennec je pomislio kako bi ovo bio divan način slušanja prsa ili trbuha koristeći " cilindar " , kako ga je nazvao .
(trg)="65"> И Ленак помислил дека ова е одличен начин да се слушаат градите или стомакот со нешто што тој го нарекувал " цилиндерот . "
(src)="63"> Kasnije ga je preimenovao u stetoskop .
(trg)="66"> Подоцна го нарекол стетоскоп .
(src)="64"> I tako su se rodili stetoskop i auskultacija .
(trg)="67"> Така се родиле стетоскопот и аускултацијата .
(src)="65"> Tako da je unutar nekoliko godina , krajem 19 . i početkom 20 . stoljeća , iznenada brijač- kirurg bio zamijenjen
(src)="66"> liječnikom , koji je pokušavao postaviti dijagnozu .
(trg)="68"> После неколку години , во доцниот XIX и раниот XX век , одеднаш , берберот- хирург му одстапил место на лекарот кој се обидува да даде дијагноза .
(src)="67"> Ako se sjećate , prije toga bez obzira na vaše tegobe , išli ste brijaču- kirurgu , koji vam je na kraju puštao krv pomoću roga , pustio vam krv , pročistio vas .
(trg)="69"> Ако се сеќавате , многу пред ова време , без разлика што и да те мачи , одиш кај берберот- хирург кој те преврзува , ти пушта крв , те прочистува .
(src)="68"> I da , ako ste htjeli , podšišao vas je , kratko sa strane , dugo odostraga , i izvadio vam zub , kad ste već tamo .
(trg)="70"> И да , доколку си сакал , можел да те подстриже -- кратко од страните , долго кај тилот -- и да ти го извади забот додека си веќе таму .
(src)="69"> Nije ni pokušavao postaviti dijagnozu .
(trg)="71"> Тој не се ни обидувал да дава дијагноза .
(src)="70"> Štoviše , neki od vas možda i znaju da brijački stup , sa crvenim i bijelim prugama , predstavlja krvave zavoje brijača- kirurga , a posude na oba kraja predstavljaju vrčeve u kojima se skupljala krv .
(trg)="72"> Всушност , некои од вас можеби добро знаат дека берберскиот столб , црвено- белите пруги ги претставуваат крвавите завои на берберот- хирург , и кутиите на двата краја ги претставуваат лончињата во кои крвта била собирана .
(src)="71"> Ali dolazak perkusije i auskultacije je predstavljao postupnu promjenu , trenutak kada su liječnici počeli gledati u tijelo .
(trg)="73"> Појавувањето на аускултацијата и перкусијата претставувале огромна промена и момент кога лекарите започнуваат да гледаат во внатрешноста на телото .
(src)="72"> A posebice ova slika , po mom mišljenju , predstavlja vrh , vrhunac tog kritičnog razdoblja .
(trg)="74"> И мислам дека оваа слика , претставува врв на таа клиничка ера .
(src)="73"> Ovo je vrlo poznata slika :
(trg)="75"> Ова е многу позната слика :
(src)="74"> " Liječnik " Luka Fildesa .
(trg)="76"> " Докторот " од Лук Филдс .
(src)="75"> Tate je naručio sliku od Luka Fildesa , i potom je osnovao Tate galeriju .
(trg)="77"> На Лук Филдс му било наложено од страна на Тејт , кој тогаш ја оформил Тејт Галеријата .
(src)="76"> Tate je zamolio Fildesa da naslika sliku od društvenog značaja .
(trg)="78"> Тејт го поканил Филдс да наслика слика од општествено значење .
(src)="77"> Zanimljivo je da je Fildes izabrao ovu temu .
(trg)="79"> И интересно е што Филдс ја избрал оваа тема .
(src)="78"> Fildesov najstariji sin Philip je umro u dobi od devet godina na Badnjak nakon kratke bolesti .
(trg)="80"> Најстариот син на Филдс , Филип , починал на девет годишна возраст на Бадник после кратко боледување .
(src)="79"> Fildes je bio toliko zadivljen liječnikom koji je probdio dvije- tri noći uz krevet djeteta , da je odlučio pokušati prikazati
(src)="80"> liječnika našeg vremena , skoro poput odavanja počasti tom liječniku .
(trg)="81"> И Филдс бил импресиониран од лекарот кој бдеел над неговиот кревет две , три ноќи , па решил да се обиде да го претстави современиот лекар -- скоро да му оддаде почит на тој лекар .
(src)="81"> I tako je nastala slika " Liječnik " , vrlo poznata slika .
(trg)="82"> И така се родила и сликата " Докторот " , многу позната слика .
(src)="82"> Bila je na kalendarima , poštanskim markama mnogih zemalja .
(trg)="83"> Таа се наоѓа на календари , поштенски марки во многу различни земји .
(src)="83"> Često sam se zapitao , što bi Fildes napravio da su ga zatražili da naslika ovu sliku u modernom dobu , u 2011 . godini .
(trg)="84"> Често се прашувам што би правел Филдс доколку бил замолен да наслика слика во модерново време , во 2011 година ?
(src)="84"> Bi li računalni zaslon stavio umjesto pacijenta ?
(trg)="85"> Дали би ставил компјутерски монитор на местото од пациентот ?
(src)="85"> Malo sam upao u nevolje u Silikonskoj dolini zato što sam rekao da je pacijent u krevetu praktički postao ikona pravog pacijenta , koji je u računalu .
(trg)="86"> Имав проблеми во Силиконската Долина затоа што реков дека пациентот во кревет скоро да е претворен во иконка на компјутерот која го претставува пациентот .
(src)="86"> Čak sam osmislio i naziv za to stvorenje u računalu .
(trg)="87"> Дури смислив и назив за таква работа на компјутерот .
(src)="87"> Zovem ga iPacijent . iPacijent dobiva predivnu skrb diljem Amerike .
(trg)="88"> Го нареков иПациент . иПациентот добива големо внимание низ цела Америка .
(src)="88"> Pravi pacijent se često pita gdje su svi .
(trg)="89"> Пациентот честопати се прашува , каде се сите ?
(src)="89"> Kada će netko doći i objasniti mi stvari ?
(trg)="90"> Кога ќе дојдат да ми објаснат некои работи ?
(src)="90"> Tko je glavni ?
(trg)="91"> Кој е надлежен овде ?
(src)="91"> Postoji pravi nesrazmjer između pacijentove predodžbe i naše vlastite , kao liječnika , u tome što znači najbolja medicinska skrb .
(trg)="92"> Постои вистинска подвоеност меѓу перцепцијата на пациентот и перцепциите на докторите , дури и во најдобрите медицински установи .
(src)="92"> Želim vam pokazati sliku kako su vizite izgledale dok sam se ja školovao .
(trg)="93"> Сакам да ви покажам една фотографија за да видите како изгледаа визитите кога јас бев на пракса .
(src)="93"> Težište je bilo oko pacijenta .
(trg)="94"> Целиот фокус беше свртен кон пациентот .
(src)="94"> Išli smo od kreveta do kreveta .
(trg)="95"> Одевме од кревет до кревет .
(src)="95"> Vodeći liječnik je bio glavni .
(trg)="96"> Дежурниот лекар беше надлежен .
(src)="96"> Danas prečesto vizite izgledaju ovako , raspravlja se u sobi daleko od pacijenta .
(trg)="97"> Деновиве , премногу често , визитите изгледаат вака , а дискусиите се одвиваат во соба која е далеку од пациентот .
(src)="97"> Rasprava se svede na slike na računalu , na podatke .
(trg)="98"> Дискусиите се во врска со сликите и податоците на компјутерот .
(src)="98"> I nedostaje jedan ključan dio , a to je pacijent .
(trg)="99"> Еден многу важен дел , недостасува . пациентот .
(src)="99"> Na ovo moje razmišljanje su utjecale dvije anegdote , koje želim podijeliti s vama .
(trg)="100"> На моето мислење повлијаеа две анегдоти кои сакам да ги поделам со вас .
(src)="100"> Jedna je o mojoj prijateljici , koja je imala tumor dojke , otkrili su joj mali tumor dojke .
(src)="101"> Obavljena je lumpektomija u gradu u kojem sam živio .
(trg)="101"> Едната е поврзана со една моја пријателка која имаше рак на градите , и беше пронајден мал рак на градата -- и имаше лумпектомија во градот во кој живеев .
(src)="102"> To je bilo dok sam živio u Teksasu .
(trg)="102"> Ова беше додека живеев во Тексас .
(src)="103"> Nakon toga je provela puno vremena u traženju najboljeg centra za tumore u svijetu za nastavak njege .
(trg)="103"> И таа тогаш долго време истражуваше за да го пронајде најдобриот центар за рак во светот за да ја добие соодветната постоперативна нега .
(src)="104"> Našla je mjesto i odlučila je otići tamo .
(src)="105"> Otišla je tamo .
(trg)="104"> Го пронајде местото и одлучи да оди таму , па отиде .
(src)="106"> I zato sam bio iznenađen nekoliko mjeseci nakon toga kada sam je vidio u našem gradu , kako prima daljnju njegu kod svog privatnog onkologa .
(trg)="105"> Затоа јас бев изненаден после неколку месеци кога ја видов повторно во градот , како оди на третман кај нејзиниот приватен онколог .
(src)="107"> I inzistirao sam , i pitao sam je .
(trg)="106"> Инсистирав да ми каже ,
(src)="108"> " Zašto si se vratila i dobivaš medicinsku njegu ovdje ? "
(trg)="107"> " Зошто се врати да се лечиш овде ? "