# eo/7opHWpu2fYcG.xml.gz
# nn/7opHWpu2fYcG.xml.gz
(src)="1"> Se nun prezidento Obama invitus min fariĝi la nova Caro de Matematiko , mi tiam proponus al li ion , kio multe plibonigus , mi kredas ,
(src)="2"> la instruadon de matematiko en Usono .
(trg)="1"> Viss President Obama inviterte meg til å verte den neste matematikk- tsaren , ville eg hatt eit framlegg til han som eg trur ville ha betra matematikkutdanninga i landet stort .
(src)="3"> Estus facile kaj malmultekoste starigi tion .
(trg)="2"> Og det ville ha vore både lett og billeg å gjennomføre .
(src)="4"> La nuna instruprogramo de matematiko baziĝas sur aritmetiko kaj algebro .
(trg)="3"> Matematikkpensumet me har er basert på grunnleggjande aritmetikk og algebra .
(src)="5"> Kaj ĉio , kion ni lernas poste direktiĝas al unu temo .
(trg)="4"> Og alt me lærer etter det byggjer oppover mot eitt fag .
(src)="6"> Kaj je la pinto de tiu piramido estas kalkulo .
(trg)="5"> Og på toppen av denne pyramiden står funksjonsanalysen .
(src)="7"> Kaj mi venis por diri , ke mi kredas , ke ĝi estas la malĝusta pinto de la piramido , ke la ĝusta pinto - kion ĉiuj niaj studentoj , ĉiu mezlerneja diplomito devus scii - devus esti statistiko : probablo kaj statistiko .
(trg)="6"> Og eg er her for å seie at eg meiner dette er feil topp på pyramiden ... at den rette toppen -- som alle studentane våre , alle som går ut frå high school burde kunne -- skulle ha vore statistikk : sannsynsrekning og statistikk .
(src)="8"> ( Aplaŭdoj )
(trg)="7"> ( Applaus )
(src)="9"> Ne miskomprenu min .
(src)="10"> Kalkulo estas grava temo .
(trg)="8"> Eg meiner , misforstå meg rett -- funksjonsanalyse er eit viktig emne .
(src)="11"> Ĝi estas unu el la grandaj produktoj de la homa menso .
(trg)="9"> Det er ei av mennesket sine største intellektuelle bedrifter .
(src)="12"> La naturleĝoj skribiĝas per la lingvo de kalkulo .
(trg)="10"> Naturlovene er skrivne i dette språket .
(src)="13"> Kaj ĉiu studento de matematiko , sciencoj , inĝenierarto , ekonomiko devus nepre lerni kalkulon antaŭ la fino de sia unua fakultata jaro .
(trg)="11"> Og alle som studerer matematikk , naturvitskap , tekniske fag , økonomi , bør absolutt lære seg funksjonsanalyse i løpet av det første studieåret .
(src)="14"> Sed mi venis diri , kiel profesoro de matematiko , ke tre malmultaj efektive uzas kalkulon
(src)="15"> laŭ konscia , signifoplena maniero , en sia ĉiutaga vivo .
(trg)="12"> Men eg er her for å seie , som matematikkprofessor , at svært få menneske faktisk nyttar funksjonsanalyse på ein medviten , meiningsfull måte i kvardagsliva sine .
(src)="16"> Aliflanke , statistiko - jen lernobjekto , kiun vi povus kaj devus uzi ĉiutage .
(src)="17"> Ĉu ne ?
(trg)="13"> Statistikk derimot -- det er eit fag som du kan , og bør , nytta til dagleg .
(src)="18"> Estas risko .
(trg)="15"> Det er risiko .
(src)="19"> Estas premio .
(trg)="16"> Det er vinst .
(src)="20"> Estas hazardo .
(trg)="17"> Det er vilkårlegheit .
(src)="21"> Estas kompreno de datumoj .
(trg)="18"> Det er å forstå data .
(src)="22"> Mi kredas , ke se niaj studentoj , se niaj mezlernejanoj - se ĉiuj usonaj civitanoj - scius pri probablo kaj statistiko , ni ne estus en la ekonomia konfuzo , en kiu ni estas nun .
(trg)="19"> Eg trur at viss studentane våre , viss elevane våre på high school -- viss alle amerikanarar -- kunne sannsynsrekning og statistikk , ville vi ikkje ha hamna i det økonomiske uføret som me er i i dag .
(src)="23"> Ne nur - dankon - ne nur tio ... sed se ĝi estas taŭge instruata , ĝi povas esti tre amuza .
(trg)="20"> Ikkje berre -- takk skal de ha -- ikkje berre det ... viss det vert undervist på rett måte , kan det vere verkeleg moro .
(src)="24"> Mi celas , probablo kaj statistiko estas la matematiko de ludoj kaj vetoj .
(trg)="21"> Eg meiner , sannsynsrekning og statistikk , er matematikken for spel og gambling .
(src)="25"> Ĝi estas la analizo de tendencoj .
(trg)="22"> Det er å analysere trendar .
(src)="26"> Ĝi estas antaŭdiri la estonton .
(trg)="23"> Det er å spå om framtida .
(src)="27"> Atentu , la mondo transiris de la analogeco al la cifereco .
(trg)="24"> Høyr her , verda har endra seg frå analog til digital .
(src)="28"> Kaj estas tempo , ke nia matematika instruprogramo ŝanĝiĝu de la analogeco al la cifereco .
(trg)="25"> Og det er på tide at matematikkpensumet vårt endrar seg frå det analoge til det digitale .
(src)="29"> De la pli klasika , kontinua matematiko , al la pli moderna , diskreta matematiko .
(trg)="26"> Frå den meir klassiske , kontinuerlege matematikken , til den meir moderne , diskrete matematikken .
(src)="30"> La matematiko de necerteco , de hazardo , de datumoj - kaj tio estas probablo kaj statistiko .
(trg)="27"> Til matematikk om uvisse , om vilkårlegheit , om data -- og dette er sannsynsrekning og statistikk .
(src)="31"> Resume , anstataŭ oferi al niaj studentoj
(src)="32"> la lernadon de kalkul- teknikoj , mi kredas , ke estus multe pli signifoplene se ili ĉiuj scius , kion signifas du normaj diferencoj ĉirkaŭ la averaĝo .
(trg)="28"> For å oppsummere , i staden for at studentane våre skal lære teknikkar for funksjonsanalyse , meiner eg det hadde hatt mykje meir å seie at alle saman visste kva to standardavvik frå gjennomsnittet tyder .
(src)="33"> Jen ĉio .
(trg)="29"> Og det meiner eg .
(src)="34"> Mi tre dankas vin .
(trg)="30"> Tusen takk skal de ha .
(src)="35"> ( Aplaŭdoj )
(trg)="31"> ( Applaus )
# eo/8ooGCZKhHaHQ.xml.gz
# nn/8ooGCZKhHaHQ.xml.gz
(src)="1"> Venu
(src)="2"> Vi ŝokos kiam mi kraĉos kaj iĝos statika
(src)="3"> Mi ŝiros vian stilon kaj aldonos ĝin al la mia longa listo de patentoj .
(trg)="1"> kom fram du vert sjokkert når eg spyttar og startar statisk eg stel din stil og legg han til i mi lange liste med patentar medan du var oppteken med å greve grøftar og å brenne bruar , pumpa eg ut oppfinningar stabla rikdommar så gjeng tilbake til dovane dine du er ein nerd med OCD ( obsessiv kompulsiv forstyrring ) fekk aldri pult , men du vert verkeleg skrudd ( knulla ) av meg eg knusar deg , Tesla eg kan ikkje seie det hugsamt eg alternerar ikkje flyten min , eg dissar deg direkte
(src)="5"> Vi estas estranga ulo
(trg)="2"> Eg ser eit univers med uendeleg energi , men ikkje noko moglegheit for trussel frå denne fienden så du kan kalle meg Tesla ,
(trg)="3"> Nikola fantastisk bekleidd gjev leksjonar i elektrisk nemesis dette kjem på prøva så innrøm dine tjuveri og la heile verda vite kva Serbaren gjorde for the Wizard of Menlo historia vert omskreve og eg her lese det , di beste oppfinning var ein måte å stele ære sannheita gjer vondt ( hertz = eining for elektrisitet ) du er øydelagd og vaska opp bryr meg ikkje det grann on dine syn viss dei ikkje kan tene eitt øre eg driv business skjønde ting du aldri kunne så kul at eg til og med fekk New Jersey til å sjå bra ut eg er på plata eg fann opp du vert eigd der , eg sa det og eg vedjar 50 tusen dollar på at du aldri glemmar det utan meg her er ein smak av kva denne feida ville vøre ikkje lys ikkje kamera ikkje lyd forstått di tåpe du trur du kan nærme deg meg med dette ? du kunne ikkje takle mine gåvar med ditt griske vetle sinn det som er i mitt var forut si eiga tid du stal ikkje frå meg du stal meg frå menneskjeheita det er ein trådlaus overgang av sanning og det er ei sjokkerande ekte forteljing om ein bankarbeidar og deg og om folkjet kjende sanninga at du stoppa meg frå å gjere kraft kostlaus ville dei forbanne
(trg)="4"> lurendreiaren Edison med kvart apparat kven vann ? kven er neste ?
# eo/BhT0XnBD94o6.xml.gz
# nn/BhT0XnBD94o6.xml.gz
(src)="1"> Do , sinjorinoj kaj sinjoroj ĉe TED ni multe parolas pri gvidado kaj kiel krei movadon .
(trg)="1"> Mine damer og herrer .
(trg)="2"> Her på TED snakkar me mykje om leiarskap og røyrsler
(src)="2"> Do ni spektu kiel movado kreiĝas , komenco ĝis fino , en malpli ol tri minutoj kaj eltiru kelkajn lecionojn el tio .
(trg)="3"> Lat oss sjå ei røyrsle bli laga , under 3 minutt og gjere oss nokre konklusjonar .
(src)="3"> Unue , certe vi scias , gvidanto bezonas la kuraĝon montri sin kaj esti priridata .
(trg)="4"> Som dykk veit , så treng ein leiar motet til å stå fram og bli gjort narr av
(src)="4"> Sed tio , kion li faras , tion sekvi estas tiel facile .
(trg)="5"> Men det han gjer er så enkelt å fylgje .
(src)="5"> Do jen la unua sekvanto kun ŝlosila rolo ;
(trg)="6"> Her er fyrste fylgjesveinen med ei viktig rolle
(src)="6"> li montras al ĉiuj ceteraj kiel sekvi .
(trg)="7"> Han viser andre korleis ein blir med
(src)="7"> Nun , atentu , ke la gvidanto akceptas lin kiel egalulon .
(trg)="8"> Legg merkje til at leiaren tek imot han som ein likemann .
(src)="8"> Do nun temas ne plu pri la gvidanto ; temas pri ili , plurale .
(trg)="9"> No handlar det ikkje berre om leiaren lengre det handlar om dei i fleirtal .
(src)="9"> Nun li alvokas siajn geamikon .
(trg)="10"> Og der ropar han på venene sine .
(src)="10"> Nun , se vi rimarkis , la unua sekvanto estas fakte subtaksata formo de gvidanteco mem .
(trg)="11"> Kanskje dykk ser at den fyrste fylgesveinen er faktisk ei undervurdert form for leiarskap i seg sjølv .
(src)="11"> Necesas kuraĝo por montri sin tiel .
(trg)="12"> Det krev mot å stikka seg ut slik
(src)="12"> La unua sekvanto estas tio , kio faras el sola stultulo gvidanton .
(trg)="13"> Den fyrste fylgesveinen forvandlar den einsame galningen til ein leiar .
(src)="13"> ( Ridado ) ( Aplaŭdoj )
(trg)="14"> ( Latter ) ( Applaus )
(src)="14"> Kaj jen venas dua sekvanto .
(trg)="15"> Og her kjem ein fylgjesvein til .
(src)="15"> Nun ne temas pri sola stultulo , ne estas du stultuloj -- tri estas amaso kaj amaso estas novaĵo .
(trg)="16"> No er det verken ein eller to galningar
(trg)="17"> Tre er ein gjeng , og gjengen er kul .
(src)="16"> Do movado devas esti publika .
(trg)="18"> Så , ei røyrsle må vere offentleg .
(src)="17"> Gravas montri ne nur la gvidanton , sed la sekvantojn , ĉar vi malkovras , ke novaj sekvantoj imitas la sekvantojn , ne la gvidanton .
(trg)="19"> Det er viktig at fylgjesveinane kjem fram , og ikkje kun leiaren fordi ein ser at nye fylgjesveinar tek etter fylgjesveinane , og ikkje leiaren
(src)="18"> Jen venas du pliaj homoj kaj tuj poste tri pliaj .
(trg)="20"> No kjem det to til .
(trg)="21"> Og rett etterpå tre personar til .
(src)="19"> Nun ni ekhavis movokvanton .
(trg)="22"> No har me framdrift .
(src)="20"> Tio estas la turnopunkto .
(trg)="23"> Dette er tippepunktet
(src)="21"> Nun ni ekhavis movadon .
(trg)="24"> No har me ei røyrsle
(src)="22"> Do rimarku , ke ju pli da homoj aliĝas , des malpli riske .
(trg)="25"> Legg merkje til at med fleire folk mindre risiko .
(src)="23"> Do tiuj , kiuj antaŭe sidadis sur la barilo , nun ne plu havas kialon ne aliĝi .
(trg)="26"> Dei som sat på gjerde tidlegare har no inga grunn til å ikkje vere med .
(src)="24"> Ili ne elstariĝos , ili ne estos priridataj , sed ili estos parto de ŝika grupo , se ili hastos .
(trg)="27"> Dei vil ikkje skilje seg ut
(trg)="28"> Dei vil ikkje bli gjort narr av
(trg)="29"> Men dei vil vere " dei kule " om dei skundar seg .
(src)="25"> ( Ridoj )
(trg)="30"> ( Latter )
(src)="26"> Do ene de la venonta minuto vi vidos ĉiujn tiujn , kiuj preferas resti kun la amaso , ĉar en la fino ili estus priridataj pro tio , ke ili ne aliĝis .
(trg)="31"> Over det neste minuttet kjem resten til , dei som plar å fyljge straumen .
(trg)="32"> Dei risikerar snart å bli gjort narr av for å ikkje bli med
(src)="27"> Kaj tiel estas , kiel oni kreas movadon .
(trg)="33"> Og slik skapar du ei røyrsle
(src)="28"> Sed ni analizu kelkajn lecionojn el tio .
(trg)="34"> Men lat oss resymere lærdomen .
(src)="29"> Do unue , se vi estas ulo kiel la senĉemiza dancanto , kiu staras sola , memoru la gravecon zorgi pri viaj unuaj sekvantoj kiel egaluloj , do ĉio rilatas al la movado , ne al vi .
(trg)="35"> Om du er typen som dansar skjortelaus og åleine .
(trg)="36"> Hugs at det er å viktig å pleie dine fyrste , få fylgjesveinar som likemenn .
(trg)="37"> Dermed få fokus på røyrsla og ikkje deg
(src)="30"> Bone , sed ni eble maltrafis la veran lecionon en tio .
(trg)="38"> Men me kan ha missa det viktigaste .
(src)="31"> La plej granda leciono , se vi rimarkis -- ĉu vi komprenis ? -- estas tio , ke gvidado estas trolaŭdata .
(trg)="39"> Det viktigaste er at leiarskap er overvurdert .
(src)="32"> Jes , la senĉemizulo estis la unua kaj li ricevos la tutan honoron , sed estis fakte lia unua sekvanto kiu transformis la solan stultulon al gvidanto .
(trg)="40"> Ja , den skjortelause fyren var fyrst og han vil få all æra .
(trg)="41"> Men det var eigentleg den fyrste fylgjesveinen som forvandla den einsame galningen til ein leiar .
(src)="33"> Do , dum oni diras al ni , ke ni ĉiuj devus esti gvidantoj , tio estus vere neefika .
(trg)="42"> Me blir fortald at alle burde vere leiarar , men det ville ikkje vært effektivt .
(src)="34"> Se vi vere volas startigi movadon , havu la kuraĝon sekvi kaj montru al aliaj kiel sekvi .
(trg)="43"> Om du verkeleg bryr deg om å starta ei røyrsle ha motet til å fylgje og visa andre korleis dei skal fylgje
(src)="35"> Kaj se vi trovos solan stultulon faranta ion grandiozan , havu la kuraĝon esti la unua kiu ekstaras kaj aliĝas .
(trg)="44"> Finn du ein særing som gjer noko stort ha motet til å vere den fyrste som står fram og blir med .
(src)="36"> Kaj kiel perfekta loko por fari tion , ĉe TED .
(trg)="45"> Og for perfekt plass å gjere det , her på TED .
(src)="37"> Dankon .
(trg)="46"> Takk .
(src)="38"> ( Aplaŭdoj )
(trg)="47"> ( Applaus )
# eo/EI6oOi2zaHkz.xml.gz
# nn/EI6oOi2zaHkz.xml.gz
(src)="1"> Pasintjare mi montris ĉi tiujn du lumbildojn , kiuj elmontris , ke la arkta glacitavolo , kiu dum pli granda parto de la lastaj tri milionoj da jaroj havis la grandecon de 48 usonaj ŝtatoj reduktiĝis 40- elcente .
(trg)="1"> Sist år viste eg desse to lysbileta for å visa at isen på Nordpolen som for mesteparten av dei siste tre millionar åra har vore på storleiken av nær heile USA utanom Alaska har minka med 40 prosent
(src)="2"> Sed tio subtaksas la gravecon de tiu aparta problemo , ĉar ĝi ne montras la dikon de la glacio .
(trg)="2"> Dette underkommuniserer alvoret av dette problemet fordi det viser ikkje tjukkleiken på isen
(src)="3"> La arkta glacitavolo estas , iasence ,
(src)="4"> la pulsanta koro de la tutmonda klimatsistemo .
(trg)="3"> Isen på Nordpolen er på mange måtar det bankande hjartet i det globale klimasystemet .
(src)="5"> Ĝi pligrandiĝas vintre kaj reduktiĝas somere .
(trg)="4"> Det utvidar seg om vinteren og trekkjer seg saman om sommaren
(src)="6"> La sekva bildo , kiun mi montras , estos rapidigita sceno de tio , kio okazis dum la lastaj 25 jaroj .
(trg)="5"> Det neste lysbiletet eg viser dykk spolar raskt fram kva som har skjedd dei siste 25 åra .
(src)="7"> La daŭra glacio estas ruĝe markita .
(trg)="6"> Den permanente isen er markert i raudt .
(src)="8"> Kiel vi vidas , ĝi plivastiĝas al malhelbluo .
(trg)="7"> Som du ser utvidar han seg til mørkeblått .
(src)="9"> Tio estas la jara vintra glacio .
(trg)="8"> Dette er den årlege vinterisen .
(src)="10"> Kaj somere ĝi reduktiĝas .
(trg)="9"> Og denne minkar om sommaren .
(src)="11"> La t . n . daŭran glacion , almenaŭ kvin jarojn aĝa , vi povas vidi , ĝi similas sangon elfluantan el la korpo tie ĉi .
(trg)="10"> Den såkalla permanente isen , som er fem år eller eldre , kan du nesten sjå er som blod som strøymer ut av kroppen her .
(src)="12"> En 25 jaroj ĝi iris de ĉi tio al tio .
(trg)="11"> På 25 år har han gått frå slik , til slik .
(src)="13"> Tio estas problemo , ĉar la varmiĝo atingas la frostigitan grundon ĉirkaŭ la Arkta Oceano , kie estas amaso da frostigita karbonaĵoj , kiu ĉe degelo fariĝas metano pro la agado de mikroboj .
(trg)="12"> Dette er eit problem fordi oppvarminga varmar opp tundraen kring det arktiske hav der det er massive mengder frosen karbon som , når han smeltar , blir omdanna til metan av mikrobar .
(src)="14"> Kompare al la entuta kvanto de tutmonda varmiga polucio en la atmosfero , tiu kvanto povus duobliĝi trans tiu kulmina punkto .
(trg)="13"> Den totale mengden av globale klimagassar i atmosfæren kan doblast viss ein vippar over .
(src)="15"> Jam en kelkaj malprofundaj lagoj en Alasko metano aktive elspruĉas el la akvo .
(trg)="14"> Allereie i grunne innsjøar i Alaska boblar det med metan ut av det smeltande vatnet .
(src)="16"> Profesoro Katey Walter el la Universitato de Alasko
(src)="17"> lastvintre iris kun alia teamo al alia malprofunda lago .
(trg)="15"> Professor Katey Walter frå University of Alaska drog ut med eit team til ein annan grunn innsjø sist vinter .
(src)="18"> Filmeto :
(trg)="16"> Whoa !
(src)="19"> Ho !
(src)="20"> ( Ridoj )
(trg)="17"> ( latter )
(src)="21"> Al Gore :
(src)="22"> Ŝi bonfartas .
(trg)="18"> Det gjekk greitt med ho .
(src)="23"> La demando estas , kiel fartos ni .
(trg)="19"> Spørsmålet er om det vil gå bra med oss .
(src)="24"> Unu kialo estas , ke tiu grandega varmodisigilo varmigas Gronlandon el la nordo .
(trg)="20"> Ein grunn til dette , er denne enorme kjøleribba som varmar opp Grønland frå nord .
(src)="25"> Jen ĉiujare fandiĝanta rivero .
(trg)="21"> Dette er den årlege vårflaumen .
(src)="26"> Sed la volumenoj estas ege pli grandaj ol iam ajn .
(trg)="22"> Men mengden med vatn er større enn nokon gong .
(src)="27"> Tio estas la rivero Kangerlusuak en sudokcidenta Gronlando .
(trg)="23"> Dette er Kangerlussuaq- elva sørvest på Grønland .
(src)="28"> Se vi volas scii , kiel la marnivelo altiĝas pro fandiĝanta enlanda glacio , jen la loko , kie ĝi atingas la maron .
(trg)="24"> Viss du lurer på korleis havet stig frå landbasert issmelting , her ser du kvar elva når havet .
(src)="29"> Tiuj fluoj rapidege kreskas .
(trg)="25"> Desse flaumane aukar kvart år veldig raskt .
(src)="30"> Jen la alia ekstremo de la planedo , Antarkto ,
(src)="31"> la plej granda glaci- maso sur la planedo .
(trg)="26"> På den andre sida av jorda , i Antarktis , finn me den største samlinga av is på jorda .
(src)="32"> Lastmonate sciencistoj raportis , ke la tuta kontinento havas nun negativan glacian bilancon .
(trg)="27"> Sist månad rapporterte vitskapsfolk at heile kontinentet har ein negativ isbalanse .