# eo/0XyEHWkqeiS8.xml.gz
# nb/0XyEHWkqeiS8.xml.gz
(src)="1"> Mi rakontos al vi iomete pri malracia sinteno .
(trg)="1"> Jeg skal fortelle dere litt om irrasjonell atferd .
(src)="2"> Ne la via , kompreneble .
(trg)="2"> Ikke deres selvsagt , andre folks .
(src)="3"> Tiu de aliaj homoj . & lt ; ridoj & gt ;
(trg)="3"> ( Latter )
(src)="4"> Nu , laborinte ĉe MIT [ Teknologia Instituto de Masaĉuseco ] kelkajn jarojn , mi ekkomprenis , ke verki universitatajn raportojn ne estas tre ekscite .
(trg)="4"> Etter å ha jobbet noen år ved MIT .
(trg)="5"> Skjønte jeg at det å skrive vitenskapelige rapporter ikke er særlig spennende .
(src)="5"> Bone , mi ne scias kiom da tiaj tekstoj vi legis .
(trg)="6"> Jeg vet ikke hvor mange slike dere leser .
(src)="6"> Sed ne estas amuze legi -- kaj ofte , verki -- ilin .
(trg)="7"> Men de er ikke morsomme å lese , og ofte ikke morsomme å skrive .
(src)="7"> Eĉ pli malbonas ilin verki .
(trg)="8"> Faktisk verre å skrive .
(src)="8"> Tial mi decidis provi verki ion pli amuzan .
(trg)="9"> Så jeg bestemte meg for å skrive noe mer morsomt -
(src)="9"> Kaj venis al mi la ideo verki kuirlibron .
(trg)="10"> - og jeg kom opp med en ide om at jeg ville skrive en kokebok .
(src)="10"> Kaj la titolo de mia kuirlibro estus
(trg)="11"> Tittelen på kokeboken min skulle være :
(src)="11"> " Vespermanĝo sen paneroj : la arto manĝi super la lavkuvo " . & lt ; ridoj & gt ;
(trg)="12"> " Middag uten smuler : kunsten å spise over vasken . "
(trg)="13"> ( Latter )
(src)="12"> Kaj ĝi estus perkuireja alrigardo al la vivo .
(trg)="14"> Det skulle være et syn på livet gjennom kjøkkenet .
(src)="13"> Mi estis sufiĉe ekscitita pri tio .
(trg)="15"> Jeg var ganske spent på dette , og hadde tenkt å fortelle
(src)="14"> Mi estis pritraktonta iomete esploradon , iomete kuiradon .
(trg)="16"> litt om forskning og litt om kjøkkenet .
(src)="15"> Nu , vi scias , ni tiom multe faras en la kuirejo kaj mi pensis , ke tio estus interesa .
(trg)="17"> Vi gjør så mye i kjøkkenet , så jeg tenkte det ville være interessant .
(src)="16"> Mi verkis kelkajn ĉapitrojn , kaj mi portis ilin al la eldonejo de MIT , kie oni diris :
(trg)="18"> Så jeg skrev et par kapitler -
(trg)="19"> - og tok de med til MIT 's Universitetsforlag og de sa :
(src)="17"> " Bele .
(src)="18"> Sed ne por ni .
(trg)="20"> " Morsomt , men ikke noe for oss .
(src)="19"> Serĉu alian eldonejon " .
(trg)="21"> Finn noen andre . "
(src)="20"> Mi provis aliloke , kie oni diris la samon ,
(trg)="22"> Jeg prøvde andre , men de sa alle det samme , -
(src)="21"> " Bele .
(src)="22"> Ne por ni " .
(trg)="23"> - " Morsomt , men ikke noe for oss . "
(src)="23"> Ĝis kiam iu diris
(trg)="24"> Helt til noen sa :
(src)="24"> " Nu , se vi serioze pensas fari tion , vi devas unue verki libron pri via esploro .
(trg)="25"> " Hør her , hvis du er seriøs angående dette -
(trg)="26"> - så må du først skrive en bok om forskningen din .
(src)="25"> Vi devas publikigi ion , kaj tiam vi ekhavos la okazon verki ion alian .
(trg)="27"> Du må publisere noe .
(trg)="28"> Så vil du få muligheten til å skrive om noe annet -
(src)="26"> Se vi vere volas fari ĝin , jen la vojo sekvenda " .
(trg)="29"> - hvis det er det du vil . "
(src)="27"> Tiam mi diris :
(src)="28"> " Nu , mi vere ne volas verki pri mia esplorado .
(trg)="30"> Jeg sa at jeg virkelig ikke hadde lyst til å skrive om forskningen min .
(src)="29"> Mi faras tion la tutan tagon .
(src)="30"> Mi volas verki ion alian .
(trg)="31"> Jeg gjør dette hele dagen lang , jeg vil skrive noe annet .
(src)="31"> Ion iomete pli libere , malpli strikte " .
(trg)="32"> Noe som er mer fritt , med mindre restriksjoner .
(src)="32"> Sed tiu homo estis tre insista kaj diris
(trg)="33"> Men denne personen var veldig streng og sa :
(src)="33"> " Aŭskultu .
(src)="34"> Tio estas la sola maniero laŭ kiu vi faros ĝin " .
(trg)="34"> " Hør her , det er den eneste måten du kan gjøre det på . "
(src)="35"> Tiam mi diris " Okej , se mi devas fari ĝin -- "
(trg)="35"> Så jeg sa :
(trg)="36"> " Ok , hvis jeg må så ... "
(src)="36"> Mi prenis tutjaran libertempon .
(src)="37"> Mi diris :
(src)="38"> " Mi verkos pri mia esplorado se ne estas alia maniero .
(trg)="37"> Jeg tok et friår , og sa : " jeg skal skrive om forskningen min -
(src)="39"> Kaj tiam mi sukcesos fari mian kuirlibron " .
(trg)="38"> - hvis det ikke finnes noen annen utvei .
(trg)="39"> Så får jeg skrive kokeboken etterpå . "
(src)="40"> Mi do verkis libron pri mia esploro .
(trg)="40"> Så jeg skrev en bok om forskningen min -
(src)="41"> Kaj ĝi montriĝis sufiĉe amuza tasko laŭ du aspektoj .
(trg)="41"> - og det viste seg å være ganske gøy , på to måter .
(src)="42"> Unue mi amuziĝis en la verkado .
(trg)="42"> For det første likte jeg å skrive .
(src)="43"> Sed la plej interesa afero estas , ke mi komencis lerni de la homoj .
(trg)="43"> Men noe som var mer intressant , var at -
(trg)="44"> - jeg begynte å lære av folk .
(src)="44"> Verki niaepoke ja estas interesege ĉar multajn reagojn oni povas ricevi de legantoj .
(trg)="45"> Det er en fantastisk tid når man skriver -
(trg)="46"> - fordi man kan få så mange tilbakemeldinger fra folk .
(src)="45"> Oni skribas al mi pri sia persona sperto kaj pri siaj ekzemploj kaj pri kio oni malkonsentas kaj pri nuancoj .
(trg)="47"> Folk skriver til meg om deres personlige erfaringer -
(trg)="48"> - og egne eksempler , og hva de er uenige i , og andre nyanser .
(src)="46"> Kaj nur estante tie ĉi -- tio estas , ke de kelkaj tagoj mi spertis verajn kulminojn de obseda sinteno , pri kiuj mi neniam antaŭe pensis . & lt ; ridoj & gt ;
(trg)="49"> Til og med her , bare de siste dagene -
(trg)="50"> - har jeg vært borti tvangsmessig atferd -
(trg)="51"> - jeg aldri en gang har tenkt på .
(src)="47"> Kio laŭ mi estas simple fascina .
(trg)="53"> Noe jeg finner veldig fasinerende .
(src)="48"> Mi parolos al vi iomete pri malracia sinteno .
(trg)="54"> Jeg skal fortelle dere litt om irrasjonell atferd , -
(src)="49"> Kaj mi volas komenci prezentante al vi kelkajn ekzemplojn de vida iluzio kiel metaforon pri racieco .
(trg)="55"> - og jeg vil begynne med å gi dere noen eksempel på visuelle illusjoner -
(trg)="56"> - som metafor for rasjonalitet .
(src)="50"> Do pensu pri tiuj ĉi du tabloj .
(trg)="57"> Så tenk litt på disse to bordene .
(src)="51"> Kaj vi certe jam vidis tiun ĉi iluziaĵon .
(trg)="58"> Dere har sikkert sett denne illusjonen før .
(src)="52"> Se mi demandus al vi kiu estas pli longa , ĉu la vertikala linio sur la maldekstra tablo aŭ la horizontala linio sur la dekstra tablo ?
(trg)="59"> Hvis jeg spør deg hvilket som er lengst , den vertikale linjen på bordet til venstre , -
(trg)="60"> - eller den horisontale linjen på bordet til høyre .
(src)="53"> Kiu el ili ŝajnas pli longa ?
(trg)="61"> Hvilken ser lengst ut ?
(src)="54"> Ĉu iu vere vidas , ke la maldekstra estas malpli longa ?
(trg)="62"> Kan noen se noe annet enn at det venstre er det lengste ?
(src)="55"> Ne , ĉu ?
(trg)="63"> Nei , ikke sant ?
(src)="56"> Neeble .
(trg)="64"> Det er umulig .
(src)="57"> Sed la amuza afero pri vida iluzo estas , ke oni povas facile elmontri erarojn .
(trg)="65"> Men det fine med visuelle illusjoner , er at vi enkelt kan vise at det er feil .
(src)="58"> Mi povas surmeti kelkajn liniojn , sed tio ne helpas .
(trg)="66"> Jeg kan legge noen linjer på , men det hjelper ikke .
(src)="59"> Mi povas animacii la liniojn .
(trg)="67"> Jeg kan animere linjene -
(src)="60"> Kaj se vi kredas , ke mi ne mallongigis la liniojn , kion mi ja ne faris , mi pruvis al vi , ke viaj okuloj trompis vin .
(trg)="68"> - og i den grad dere tror på at jeg ikke har krympet linjene , -
(trg)="69"> - noe jeg ikke har gjort , så har jeg bevist at øynene deres lurer dere .
(src)="61"> Nun , la interesa afero pri tio estas , ke kiam mi forviŝas la liniojn estas kvazaŭ vi ne lernis ion ajn en la lasta minuto . & lt ; ridoj & gt ;
(trg)="70"> Det som er interessant med dette -
(trg)="71"> - er hvis jeg fjerner linjene , -
(trg)="72"> - så er det som om dere ikke har lært noen ting i det siste minuttet .
(src)="62"> Vi ne povas rigardi tion kaj diri " Okej , nun mi vidas la realon tia , kia ĝi estas " .
(trg)="74"> Du kan ikke se på dette å si :
(trg)="75"> " Ok , nå ser jeg virkeligheten slik den er . "
(src)="63"> Ĉu ne ?
(trg)="76"> Ikke sant ?
(src)="64"> Estas neeble superi tiun senton , ke tiu ĉi estas fakte pli longa .
(trg)="77"> Det er umulig å overkomme følelsen -
(trg)="78"> - at den ene er lengre enn den andre .
(src)="65"> Nia intuicio estas vere trompanta nin laŭ ripetiĝanta , antaŭvidebla , kohera maniero .
(trg)="79"> Intuisjon vår lurer oss gjentatte ganger , på en forutsigbar og konsistent måte .
(src)="66"> Kaj preskaŭ nenion oni povas fari rilate al tio , krom preni liniilon kaj mezuri ĝin .
(trg)="80"> Og det er nesten ingenting vi kan gjøre med det .
(trg)="81"> Bortsett fra å ta en linjal og måle den .
(src)="67"> Jen plia ekzemplo .
(trg)="82"> Her er en annen .
(src)="68"> Tiu ĉi estas unu el miaj preferataj iluzioj .
(trg)="83"> Dette er en av mine favoritt illusjoner .
(src)="69"> Kiun koloron vi vidas montritan de la supra sago ?
(trg)="84"> Hvilken farge er det den øverste pilen peker på ?
(src)="70"> Brunan .
(src)="71"> Dankon .
(trg)="85"> Brun , takk skal dere ha .
(src)="72"> De la malsupra ?
(trg)="86"> Den nederste ?
(src)="73"> Flavan .
(trg)="87"> Gul .
(src)="74"> Fakte , ili estas la sama .
(trg)="88"> Det viser seg at de er identisk .
(src)="75"> Ĉu iu vidas ilin kiel la sama ?
(trg)="89"> Kan noen se at de er identisk ?
(src)="76"> Tre , tre malfacile .
(trg)="90"> Svært vanskelig .
(src)="77"> Mi povas kovri la ceteran supran parton de la kubo .
(trg)="91"> Jeg kan dekke over resten av kuben , -
(src)="78"> Kaj se mi kovras la ceteron de la kubo vi povas vidi , ke ili estas egalaj .
(trg)="92"> - og hvis jeg dekker over resten av kuben , så kan dere se at de er identisk .
(src)="79"> Kaj se vi ne kredas min , vi povas preni la projekciaĵon poste kaj per iom da manipulado konstati , ke ili estas egalaj .
(trg)="93"> Hvis dere ikke stoler på meg , så kan dere få lysbildet etterpå , -
(trg)="94"> - og klippe de ut , så dere kan se at de er helt lik .
(src)="80"> Sed denove la sama afero , se ni demetas la fonon ,
(trg)="95"> Men igjen er det det samme , -
(trg)="96"> - hvis vi fjerner bakgrunnen , -
(src)="81"> la iluzio revenas .
(src)="82"> Ĝuste .
(trg)="97"> - kommer illusjonen tilbake .
(src)="83"> Maleblas ne vidi tiun ĉi iluzion .
(trg)="98"> Det er umulig for oss å ikke se denne illusjonen .
(src)="84"> Nur daltonismuloj , mi kredas , ne povas vidi tion .
(trg)="99"> Kanskje man ikke ser det hvis man er fargeblind .
(src)="85"> Mi volas , ke vi pensu pri iluzio kiel metaforo .
(trg)="100"> Jeg vil at dere skal tenke på illusjoner som en metafor .
(src)="86"> Vidi estas unu el niaj plej bonaj kapabloj .
(trg)="101"> Synet er en av våre sterkeste sanser .
(src)="87"> Ni havas grandegan parton de nia cerbo dediĉita al vidado , pli grandan ol la partoj dediĉitaj al kio ajn .
(trg)="102"> En stor del av hjernen vår dedikert synet .
(trg)="103"> Større del er dedikert synet enn noen annen sans .
(src)="88"> Ni vidas dum pli da horoj de unu tago , ol ni faras ĉion ceteran .
(trg)="104"> Vi bruker synet vårt i flere timer av dagen enn vi gjør noe annet .
(src)="89"> Kaj ni estas laŭevolue preparitaj por vidi .
(trg)="105"> Vi er evolusjonsmessig laget for å bruke synet -
(src)="90"> Kaj se ni faras tiujn antaŭvideblajn , ripetiĝantajn erarojn de vidado , en kio ni estas tiel bonaj , kiuj estas la ŝancoj , ke ni ne faros eĉ pli da eraroj en tio , pri kio ni ne estas tiel bonaj ?
(trg)="106"> - og hvis vi gjør slike gjentatte og forutsigbare feil -
(trg)="107"> - i noe vi er så flinke til som å se .
(trg)="108"> Hva er da sjansen for at vi ikke gjør enda flere feil -
(src)="91"> Ekzemple , farante financajn decidojn . & lt ; ridoj & gt ;
(trg)="110"> For eksempel , økonomiske beslutninger .
(trg)="111"> ( Latter )
(src)="92"> Io , pri kio ni ne havas evoluan kialon por fari .
(trg)="112"> Som er noe vi ikke har en evolusjonsmessig grunn til å gjøre .
(src)="93"> Ni ne havas specialigitan parton de la cerbo kaj ni ne faras tion dum pluraj horoj de la tago .
(trg)="113"> Vi har ikke en spesialisert del av hjernen , -
(trg)="114"> - og vi gjør det en begrenset mengde i løpet av dagen .
(src)="94"> Kaj oni povas argumenti , en tiuj kazoj , ke
(trg)="115"> Argumentet i de sakene er at -
(src)="95"> la interesaĵo estas ĝuste , ke ni ja faras pli da eraroj tiurilate .
(trg)="116"> - det kan tenkes at vi gjør enda flere feil -
(src)="96"> Kaj eĉ pli malbone , mankas facila maniero vidi ilin .
(trg)="117"> - og det er enda vanskeligere å få øye på disse .
(src)="97"> Ĉar en vidaj iluzioj ni povas facile elmontri la erarojn , sed ĉe scia iluzio estas multe , multe pli malfacile elmontri al la homoj la erarojn .
(trg)="118"> I våre visuelle illusjoner kan vi enkelt demonstrere feilene .
(trg)="119"> I kognitive illusjoner er det mye vanskeligere -
(trg)="120"> - å demonstrere disse feilene .
(src)="98"> Mi do volas montri al vi kelkajn sciajn iluziojn aŭ decidofarajn iluziojn , laŭ la sama maniero .
(trg)="121"> Så jeg vil vise dere noen kognitive illusjoner , -
(trg)="122"> - eller beslutningsillusjoner , på samme måte .
(src)="99"> Kaj jen unu el miaj preferataj sociaj sciencaj grafaĵoj .
(trg)="123"> Dette er en av mine favorittgrafer fra samfunnsfagene .
(src)="100"> Ĝi estas el verko de Johnson kaj Goldstein .
(trg)="124"> Den er fra en undersøkelse gjørt av Johnson og Goldstein .
(src)="101"> Ĝi baze montras
(trg)="125"> Og den viser prosenten -
(src)="102"> la proporcion de homoj , kiuj indikis ke ili estis interesataj doni siajn organojn .
(trg)="126"> - av folk som indikerte -
(trg)="127"> - at de ville være intressert i å melde seg som organdonor .
(src)="103"> Tiuj estas diversaj landoj en Eŭropo .
(trg)="128"> Og dette er forskjellige land i Europa .
(src)="104"> Kaj vi esence vidas du tipojn de landoj .
(trg)="129"> Og man ser i grunn -
(trg)="130"> - to forskjellige typer land .
(src)="105"> Landoj , dekstre , kie oni ŝajnas multe doni , kaj landoj , maldekstre , kie oni ŝajnas doni tre malmulte aŭ multe malpli .
(trg)="131"> Landene på høyre side , som ser ut til å donere mye .
(trg)="132"> Og land på venstre side som ser ut til å donere lite . - eller veldig lite .
(src)="106"> La demando estas : kial ?
(trg)="133"> Spørsmålet er hvorfor gir noen land mye -