# en/4GBaUQduFsng.xml.gz
# ky/4GBaUQduFsng.xml.gz
(src)="1"> A few years ago , I felt like I was stuck in a rut , so I decided to follow in the footsteps of the great American philosopher , Morgan Spurlock , and try something new for 30 days .
(trg)="1"> Бир нече жыл мурун өзүмдү көнүмүш адат жашоомдо токтоп калгандай сездим .
(trg)="2"> Ошондо , улуу Америкалык философ -
(trg)="3"> Морган Спарлоктун кылган иштерин туурап , жаңы нерсени 30 күндүн ичинде баштайын деп чечтим .
(src)="2"> The idea is actually pretty simple .
(trg)="4"> Бул ойдун мааниси абдан жөнөкөй .
(src)="3"> Think about something you 've always wanted to add to your life and try it for the next 30 days .
(trg)="5"> Өзүңүздүн жашооңузду байыта турган бир нерсе жөнүндө ойлонуп , ошону 30 күндүн ичинде ишке ашырганга аракет кылыңыз .
(src)="4"> It turns out 30 days is just about the right amount of time to add a new habit or subtract a habit --
(src)="5"> like watching the news -- from your life .
(trg)="6"> Байкап көрсө , 30 күндүн ичиндеги убакыт жаңы адатты уйрөнүүгө же эски адаттан айрылууга туура келген мезгил экен - мисалы , жаңылыктарды көрүүнү жашооңуздан алып салуу .
(src)="6"> There 's a few things I learned while doing these 30- day challenges .
(trg)="7"> Мен ушул 30 күндүк өзгөрүүнүн ичинде бир топ нерселерди үйрөндүм .
(src)="7"> The first was , instead of the months flying by , forgotten , the time was much more memorable .
(trg)="8"> Биринчиден , мурда айлар учуп , унутулса , бир айдан кийин , ар бир маал эсте сакталып жатты .
(src)="8"> This was part of a challenge I did to take a picture every day for a month .
(trg)="9"> Өзгөрүүнүн жаңы нерсеси катары , мен бир ай боюнча ар күнүмдү сүрөткө тарттым .
(src)="9"> And I remember exactly where I was and what I was doing that day .
(trg)="10"> Ырас , кайсы жерде болгонум жана эмне кылганым толугу менен эсимде болду .
(src)="10"> I also noticed that as I started to do more and harder 30- day challenges , my self- confidence grew .
(trg)="11"> Дагы байкап көрсөм , 30 күндүк өзгөрүүлөрүм канчалык кыйыныраак болгон сайын , өзүмө ишеничим көбөйдү .
(src)="11"> I went from desk- dwelling computer nerd to the kind of guy who bikes to work .
(src)="12"> For fun !
(src)="13"> ( Laughter )
(trg)="12"> Компьютерден башы чыкпаган окумуш сөрөйдөн жумушка ыракат алуу үчүн велосипед айдаган адамга айландым .
(src)="14"> Even last year , I ended up hiking up Mt .
(src)="15"> Kilimanjaro , the highest mountain in Africa .
(trg)="13"> Бул аз келгенсип , мен былтыр Килиманджаронун чокусуна чыктым , ал Африкадагы эң бийик тоо болуп эсептелет .
(src)="16"> I would never have been that adventurous before I started my 30- day challenges .
(trg)="14"> Мен ушул 30 күндүк өзгөрүүлөргө чейин мындай нерселерди такыр кылган эмесмин .
(src)="17"> I also figured out that if you really want something badly enough , you can do anything for 30 days .
(trg)="15"> Менин көзүм жетти , эгер бир нерсени абдан катуу кааласаңыз , 30 күндүн ичинде ар нерсени ишке ашырсаңыз болот экен .
(src)="18"> Have you ever wanted to write a novel ?
(trg)="16"> Жашооңузда бир көркөм кара сөз жазгыңыз келди беле ?
(src)="19"> Every November , tens of thousands of people try to write their own 50, 000- word novel , from scratch , in 30 days .
(trg)="17"> Ар жылы ноябрда , он миңдеген адамдар 50 000 сөздөн турган чыгарманы 30 күндүн ичинде башынан баштап жазганга аракет кылышат .
(src)="20"> It turns out , all you have to do is write 1, 667 words a day for a month .
(trg)="18"> Ал үчүн бир айдын ичинде күнүнө 1, 667 сөз жазыш керек экен .
(src)="21"> So I did .
(trg)="19"> Мен ошондой кылдым .
(src)="22"> By the way , the secret is not to go to sleep until you 've written your words for the day .
(trg)="20"> Баса , ийгиликтин сыры - баардык сөздөрдү жазып бүтмөйүнчө , уктабаш керек .
(src)="23"> You might be sleep- deprived , but you 'll finish your novel .
(trg)="21"> Балким сиз уйкудан айрыласыз , бирок көркөм кара сөзүңүздү бүтүрөсүз .
(src)="24"> Now is my book the next great American novel ?
(trg)="22"> Эми менин китебим Американын улуу көркөм кара сөз чыгармасына киреби ?
(src)="25"> No .
(src)="26"> I wrote it in a month .
(trg)="24"> Мен аны бир айдын гана ичинде жаздым .
(src)="27"> It 's awful .
(src)="28"> ( Laughter )
(trg)="25"> Ал абдан начар .
(src)="29"> But for the rest of my life , if I meet John Hodgman at a TED party ,
(trg)="26"> А бирок мындан ары , мисалы ,
(trg)="27"> TED кечесинде Джон Ходжманды кезиксем ,
(src)="30"> I don 't have to say ,
(src)="31"> " I 'm a computer scientist . "
(trg)="28"> " Мен компьютер адисимин " деп айткаңга мажбур эмесмин .
(src)="32"> No , no , if I want to , I can say , " I 'm a novelist . "
(trg)="29"> Албетте эмесмин , бирок кааласам , " Мен жазуучумун " деп айтсам болот .
(src)="33"> ( Laughter )
(trg)="30"> ( Күлкү )
(src)="34"> So here 's one last thing I 'd like to mention .
(src)="35"> I learned that when I made small , sustainable changes , things I could keep doing , they were more likely to stick .
(trg)="31"> Дагы сизге айта турган акыркы сөзүм - мен жаңы , туруктуу өзгөрүүлөрдү кылганда , алар менин күнүмдүк адаттарыма батыраак айланганын түшүндүм .
(src)="36"> There 's nothing wrong with big , crazy challenges .
(trg)="32"> Чоң , шумдук өзгөрүүлөрдүн эч жаман нерсеси жок .
(src)="37"> In fact , they 're a ton of fun .
(trg)="33"> Чынында , алар абдан кызыктуу болушу мүмкүн .
(src)="38"> But they 're less likely to stick .
(trg)="34"> Бирок алар ар дайым адаттарга айланаары күмөн .
(src)="39"> When I gave up sugar for 30 days , day 31 looked like this .
(trg)="35"> Мен 30 күндүн ичинде шекер колдонбой калганда , 31- чи күн ушуга окшош болгон .
(src)="40"> ( Laughter )
(trg)="36"> ( Күлкү )
(src)="41"> So here 's my question to you :
(trg)="37"> Анда эмесе менин суроом сизге мындай :
(src)="42"> What are you waiting for ?
(trg)="38"> Сиз эмнени күтүп жатасыз ?
(src)="43"> I guarantee you the next 30 days are going to pass whether you like it or not , so why not think about something you have always wanted to try and give it a shot !
(src)="44"> For the next 30 days .
(trg)="39"> Мен сизге кепилдик бере алам , каалайсызбы же каалабайсызбы , келе жаткан 30 күн дагы өтөт . ошондуктан , ар дайым жасагыңыз келген нерсе жөнүндө ойлонуп , эмки 30 күндүн ичинде аны ишке ашырганга аракет кылыңыз .
(src)="45"> Thanks .
(trg)="40"> Ыракмат .
(src)="46"> ( Applause )
(trg)="41"> ( Кол чабуу )
# en/5SAQIXcUwqXW.xml.gz
# ky/5SAQIXcUwqXW.xml.gz
(src)="1"> We 're in the British Museum , and we 're looking at one of the most important objects in the collection - the Rosetta Stone .
(trg)="1"> Биз Британдык музейде буюмдардын жыйындысынан эң негизги
(trg)="2"> Розеттик ташты карап жатабыз
(src)="2"> It 's in a glass case , surrounded by people who are taking pictures of it .
(trg)="3"> Ал айнекчеде , тегеректеген эл аны сүрөткө тартып жатышат .
(src)="3"> People love it !
(src)="4"> They do .
(trg)="4"> Элдер аны жактырышат !
(src)="5"> There [ are ] gifts in the gift shop about it .
(trg)="5"> Ооба , алар аны жакшы көрүшөт .
(trg)="6"> Белек дүкөндөрдө мындай азембелектер бар ...
(src)="6"> You can get your own little Rosetta Stone .
(trg)="7"> Сиз өздүк кичинекей Розеттик ташыңызды ала аласыз .
(src)="7"> You can get Rosetta Stone posters .
(src)="8"> Exactly .
(src)="9"> On a mug .
(trg)="8"> Сиз Розеттик таш тартылган плакатты жана , анын сүрөтү түшүрүлгөн кружканы ала аласыз .
(src)="10"> I think you can get a doormat Rosetta Stone .
(src)="11"> Yeah .
(trg)="9"> Мүмкүн , сиз Розеттик ташы менен килемче ала аласыз .
(src)="12"> But , the stone itself is historically incredibly important .
(trg)="10"> Бирок тарыхты алсак анын өзү укмуштуудай маанилүү .
(src)="13"> It allowed us for the first time to be able to understand , to be able to read , to be able to translate hieroglyphics .
(trg)="11"> Ал бизге эң биринчиден иероглифтерди түшүнгөнгө , окуганга жана которгонго мүмкүнчүлүк берет .
(src)="14"> Hieroglyphics was the written language of the ancient Egyptians .
(trg)="12"> Иероглифтер - байыркы Египеттиктердин жазма тили болгон .
(src)="15"> And , until the mid- 19th century , we really didn 't know what it said .
(trg)="13"> XIX - кылымдын жарымына чейин алар эмне жөнүндө айтып жатышканын биз билчү эмеспиз .
(src)="16"> The language itself is pictorial , and actually that led to one of the real confusions .
(trg)="14"> Тил өзү сүрөттөр менен берилген ошондуктан ал накта адашууга алып келген .
(src)="17"> Because , I think that early archaeologists believed - and linguists believed - that the pictures they could see - ( You can make out birds and snakes , and various different kinds of forms . )
(trg)="15"> Себеби , мен ойлойм , алгачкы археологдор ишенишкен - жана лингвистер ишенишкен - алар көргөн сүрөттөрдөн чымчыктардын же жыландардын сөлөкөтөрүн жана башка ар түрдүү формаларды көрө алышкан .
(src)="18"> - actually referred in some way to a specific thing in the world .
(trg)="16"> Туурасында алар чыныгы дүйнөдөгү кандайдыр бир маанилүү нерсени чагылдырышкан .
(src)="19"> Right , so if you saw a bird , it somehow referred to a bird .
(trg)="17"> Туура , эгер сиз чымчыкты көрсөңүз кандайдыр бир учурда чымчыкка тиешелүү болот .
(src)="20"> And then , in fact , that 's not the case .
(src)="21"> Right .
(src)="22"> This is a far more sophisticated language .
(trg)="18"> Бирок факт боюнча бул анчеин андай эмес бул абдан татаал тил .
(src)="23"> And the Rosetta Stone was really what helped them to understand that Egyptian hieroglyphics are not pictorial .
(trg)="19"> Розета ташы Египеттердин иероглифтери тартылган сүрөттөр эмес экенин түшүнүүгө жардам берди .
(src)="24"> They 're not pictographs .
(trg)="20"> Алар пиктограммалар эмес .
(src)="25"> They 're actually phonetic .
(trg)="21"> Бул чындыгында фонетика .
(src)="26"> So , all those things that look like pictures actually represent sounds .
(trg)="22"> Ошентип баардык тартылган сүрөттөргө окшош нерселер чындыгында тыбыштарды чагылдырат .
(src)="27"> And that 's how they were able to finally figure out - and translate - ancient Egyptian hieroglyphics .
(trg)="23"> Демек ушинтип алар кантип байыркы Египет иероглифтерин которууну түшүнүшкөн .
(src)="28"> And the reason we were able to do that is because this stone said the same statement three times , in three different languages .
(trg)="24"> Жана биз муну жасай алганыбыздын максаты анткени бул таш ошол эле билдирүүнү үч ирет үч башка тилдерде айткан .
(src)="29"> So , the three languages are :
(trg)="25"> Демек үч тилдерибиз булар :
(src)="30"> Ancient Greek , which is down at the bottom .
(trg)="26"> Байыркы Грек тили , эң түпкүрүндө жайгашкан .
(src)="31"> Now , that was the language of the administration .
(trg)="27"> Ал административтик тил болгон .
(src)="32"> That was the language of government .
(trg)="28"> Ал мамлекеттик тил болгон .
(src)="33"> And the reason for that is because
(trg)="29"> Анын себеби - Египетти
(src)="34"> Alexander the Great had conquered Egypt , and had set up this sort of Greek rule in this Hellenistic era - and that maintained itself in ancient Egypt .
(trg)="30"> Улуу Александр басып алган жана грек бийлигин эллинизм доорунда орнотконунда
(trg)="31"> Жана ушул Байыркы Египетте тастыкталган .
(src)="35"> Let 's remember , we 're talking around 200 B. C. here . - which is actually getting close to the end of the life of hieroglyphics , as well .
(trg)="32"> Келгиле эске салалы , биз болжол менен б . з . ч 200 ж . ж . жөнүндө айтып жатабыз .
(trg)="33"> Иероглифтерди колдонуу дээрлик токтоп келе жатат
(src)="36"> It would last for another few hundred years before it died out completely .
(trg)="34"> Алар таптакыр жоголгончо дагы бир нече жүздөгөн жылдар өтөт .
(src)="37"> So , this is really the tail end of this 3000- year- long language .
(trg)="35"> Чындыгында 3000 жыл жашаган тилдин токтошу болот .
(src)="38"> So , the middle section is Demotic , which actually means " the language of the people . "
(trg)="36"> Ошентип орто ченде - демотик жазма , тактап айтканда " Элдин тили " дегенди билдирет .
(src)="39"> And it was this common language used by the Egyptians .
(trg)="37"> Бул Египеттиктер колдонгон жалпы тил болгон .
(src)="40"> And the top , of course , was the sacred writing .
(trg)="38"> Албетте башкысы , ыйык жазма .
(src)="41"> This was hieroglyphs .
(src)="42"> Right .
(trg)="39"> Алар иероглифтер болгон .
(src)="43"> And that was the language that we really couldn 't read -
(src)="44"> - until we had the Rosetta Stone .
(trg)="40"> Бул ушундай тил болгон , Розеттик таш пайда болгуча биз аны окуй алган эмеспиз .
(src)="45"> And we could see within the writing of the Rosetta Stone , cartouches , which held the names of the rulers .
(trg)="41"> Ошентип биз Розеттик таштан жазма картуштарды көрө алчубуз , алар башкаруучулардын аттарынан турган .
(src)="46"> Cartouches are a kind of oblong shape that contains the name of the ruler .
(trg)="42"> Картуштар - бул узун форма түрүндө , башкаруучулардын аттарынан турат .
(src)="47"> In this case , that would be Ptolemy the Fifth .
(trg)="43"> Мындай учурда Птолемей Бешинчи болмок .
(src)="48"> And by recognizing that ruler 's name , in these three different languages , we found a way to begin to unlock hieroglyphics .
(trg)="44"> Ошентип бул башкаруучунун атын ушул үч тилде айырмалагандан кийин , биз иероглифтерди чечмелегендин ачкычын таптык .
(src)="49"> Now , that would take decades .
(trg)="45"> Бул ондогон жылдарды алды .
(src)="50"> It was an incredibly difficult task .
(trg)="46"> Бул укмуштуудай оор маселе болгон .
(src)="51"> And we haven 't even talked yet about how this was found !
(src)="52"> Napoleon has his army in Egypt .
(trg)="47"> Бул кантип табылганы тууралуу биз дагы эле айтып бүтө элекпиз .
(src)="53"> And Napoleon 's brought with him some - what I guess we would call , sort of - archaeologist types .
(trg)="49"> Египетке алып келген .
(trg)="50"> Менин ойумча
(trg)="51"> Наполеондун алып келгендеринин бир нечесин археологдор деп атап койсок болот .
(src)="54"> And , one of those people who accompanied Napoleon found - or came across - the Rosetta Stone .
(trg)="52"> Наполеонду коштоп жүргөндөрдүн бирөөсү
(src)="55"> It was being used as a part of the foundation of a fort , in fact .
(trg)="53"> Розеттик ташты капысынан таап алган же көрүп калган .
(trg)="54"> Ал чындыгында фундаментин форту катары колдонулунган .
(src)="56"> And of course , it would originally have been erected in a temple , or near an ancient Egyptian temple .
(trg)="55"> Албетте , башында храмда же байыркы египеттик храмга катар коюлган .
(src)="57"> And , I suppose it 's important to say that this is the bottom portion of a much larger stele - or sort of stone tablet - that would have been quite tall .
(trg)="56"> Жана , мен ушуну айтыш керек деп ойлойм , бул түпкү жагы абдан эле чоңураак же өзүнчө эле абдан бийик таш плитасы .
(src)="58"> So , Napoleon took it back .
(trg)="57"> Ошентип Наполеон аны өзү менен ала келген ...
(src)="59"> Except , hold on a second - because we 're not in the Louvre .
(src)="60"> We 're in London , in the British Museum .
(trg)="58"> Мындан тышкары , секундка күтсөңүздөр , себеби биз Луврда эмеспиз биз Лондондо , Британдык музейдебиз .
(src)="61"> So , how does that work ?
(trg)="59"> Ошентип кантип ушундай болду ?
(src)="62"> Well , the British defeated Napoleon , and brought back the stone .
(src)="63"> And a year or two later - I think , 1801 or 1802 - it 's brought to the British Museum .
(trg)="60"> Британдыктар Наполеонду талкалашып ташты алышкан жана бир же эки жылдан кийин 1801 же 1802 ж . ж .
(src)="64"> And it 's been here ever since .
(trg)="61"> Британия музейине алып келинген , ошондон бери ал ошол жерде турат .
(src)="65"> Well , it 's clearly still extremely popular .
(trg)="62"> Негизгиси ал ушул убакка чейин өтө эле белгилүү .
# en/AynKvwOsKWlm.xml.gz
# ky/AynKvwOsKWlm.xml.gz
(src)="1"> We humans have known for thousands of years , just looking at our environment around us , that there 're different substances .
(trg)="1"> Биз , адамдар миңдеген жылдар бою жөн гана айлана чөйрөгө көз салып , ар кандай заттар бар экенин билгенбиз жана бул заттар ар кандай касиетке ээ .
(src)="2"> These different substances ... tend to have different properties .
(src)="3"> Not only do they have different properties ; one might reflects light in a certain way , or not reflect light .
(src)="4"> Or be a certain color , or be have a certain temperature ; be liquid , or gas or be a solid .
(trg)="2"> Алар касиеттери менен гана айырмаланган эмес ; алар жарыкты кандайдыр бир деңгээлде чагылдыра , алышкан же таптакыр чагылдыра алышкан эмес белгилүү бир түстө , белгилүү температурада болгон жана белгилүү бир температурага ээ боло алган . суюк , газ же катуу абалда боло алган .
(src)="5"> But we also start to observe how they react with each other in certain circumstances . and here 's pictures of some of these substances .
(trg)="3"> Биз белгилүү бир шарттарда алар бири- бири менен , аракеттенерин байкай баштадык .
(src)="6"> This right here is carbon , and this is in the ... in its graphite form
(src)="7"> This right here is lead ; this right here is gold and all of the ones that I 've drawn , that I 've shown pictures of here ,
(trg)="4"> Мына бул жерде заттардын сүрөттөлүшү : мына бул жерде көмүртек , ал эми бул графит формасында бул жерде коргошун , а бул жерде алтын .
(src)="8"> I got them all from this website right over there
(trg)="5"> Мен тарткан жана сүрөттөрдө көрсөткөн заттардын баардыгын мына бул вебсайттан алдым .
(src)="9"> All of these are in their solid form , but we also know that we ...
(trg)="6"> Булардын баардыгы катуу абалда , бирок бизге белгилүү ...
(src)="10"> It looks like there 's certain types of air in it , certain types of air particles , and depending on what type of air particles you 're looking at whether it is carbon , or oxygen , or nitrogen , that seems to have different types of properties .
(trg)="7"> Эгерде аларда абанын белгилүү бир түрү болсо , анда мындай болмок , абанын бөлүкчөлөрүнүн белгилүү түрлөрү , абанын бөлүкчөлөрүнүн кайсы тибине көз карандылыгына карата көрүп жатканыңарга карата көрүнөт мейли бул көмүртек , кычкылтек же азот болсун , алар ар түрдүү касиетти көрсөтөт .