# az/2f4nIAxCCGaa.xml.gz
# ku/2f4nIAxCCGaa.xml.gz
(src)="1"> Mən Maykl Şermerəm .
(src)="2"> Skeptiklər Cəmiyyətinin direktoru ,
(src)="3"> " Skeptic " jurnalının naşiriyəm .
(trg)="1"> چۆنن ، من مایکل شێرمه‌رم ، به‌ڕێوبه‌ری کۆمه‌ڵگه‌ی گوماناوی بڵاوکراوه‌ی گۆڤاری گومان ئێمه لێکۆڵینه‌وه له داواکاری نادیار ده‌که‌ین ، زانستی درۆیینه به‌شێکی گرووپه‌که و ڕێبازه‌کان و داواکارییه جۆراو جۆراکانی نێوان زانست و زانستی درۆیینه و نازانستی و زانستی زانستی جادووکردن ، زانستی نه‌خۆشییانه ، زانستی خراپ ، نازانستیانه وە بیرۆکه بێمانا کۆنه‌کان مه‌گه‌ر نا به‌م نزیکانه له مارس بووین ده‌زانی له‌وێ شتی زۆری له‌وه لێیه هه‌ندێ خه‌ڵک پێمان ده‌ڵێن درۆزنه‌کان که شێوازێکی نێگه‌تیڤه به‌ڵام ، با ڕوبه‌ڕوی ببینه‌وه -- زۆرێک درۆزن هه‌یه وه ئێمه وه‌ک په‌له درۆزنه‌کانی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی پۆلیسین ، له‌ده‌ره‌وه هه‌ڵده‌قوڵێین ئێمه تا ڕاده‌یه‌ک له ( ڕالف نادێرس ) ده‌چین له بیرۆکه‌ی خراپ دا پێکه‌نین هه‌وڵ ده‌ده‌ین بیرۆکه خراپه‌کان به‌باشی بگۆڕین نمونه‌یه‌کی بیرۆکه‌ی خراپتان نیشان ده‌ده‌م له‌گه‌ڵ خۆمدا هێناومه ئه‌مه له‌لایان ( دەزگای بڵاوکراوەی نیشتیمانی ) دراوه به ئێمه بۆ تاقیکردنه‌وه ئه‌مه -- ئه‌مه له‌لایەن کۆمپانیاکانی ( کواردۆ ) له ڕۆژئاوای ڤێرجینا به‌رهه‌م هێنراوه ئه‌مه ( کوردۆ ٢٠٠٠ داوزێر ڕۆد) ی پێده‌وترێت پێکه‌نین ئه‌مه به به‌ڕێوبه‌رانی قوتابخانه ئاماده‌ییه‌کان فرۆشرا به ( ٩٠٠ ) دۆلار بۆ هه‌ر پارچه‌یه‌ک ئه‌مه پارچه‌یه‌ک پلاستیکه له‌گه‌ڵ ئاریه‌لی ڕادیۆیه‌ک تۆش ده‌زانی بۆ چه‌ندین شت به‌کاری بهێنیت ، به‌ڵام ئه‌م جۆره تایبەتیانه دروست کراوه بۆ دۆزینه‌وه‌ی ( ماریوانا ) له‌لۆکه‌ری قوتابییه‌کان پێکه‌نین له‌به‌رئه‌وه ، ئه‌وشێوه‌یه‌ی کاری پێ ده‌کرێت ئه‌وه‌یه ، ده‌چیته خواره‌وه‌ی هۆڵه‌که‌و ده‌بینی ئه‌گه‌ر ئه‌مه به‌ره‌و لۆکه‌رێکی تایبه‌ت لارده‌بێت ، و دوایی لۆکه‌ره‌که ده‌که‌ینه‌وه له‌به‌رئه‌وه ، له‌م شێوه‌یه ده‌چێت من نیشانتان ده‌ده‌م پێکه‌نین نه‌خێر ، ئه‌مه جۆرێکه له لاربوونه‌وه‌ی لایەنگرتن له‌به‌رئه‌وه ، من ئه‌وه نیشان ده‌ده‌م ، ئه‌م زانسته ، له‌به‌رئه‌وه ئێمه تاقیکردنه‌وه‌یه‌کی کۆنتڕۆڵ کراوه به‌دڵنیاییه‌وه به‌م شێوه ده‌بێت پێکه‌نین به‌ڕێز ، تکایه گیرفانت به‌تاڵ ده‌که‌یت ، به‌ڕێز ؟ پێکه‌نین که‌واته پرسیاره‌که ئه‌وه بوو ، به‌ڕاستی ده‌توانین ماریوانا له لۆکه‌ری قوتابییه‌کان بدۆزیته‌وه وه‌ڵامه‌که ئه‌وه‌یه ، ئه‌گه‌ر تۆ بڕێکی زۆریان بکه‌یته‌وه ، به‌ڵێ پیکه‌نین چه‌پڵه لێدان به‌ڵام . له‌زانست دا ، پێویسته ئێمه چاودێری وون بوه‌کان بکه‌ین نه‌ک ته‌نها لێدراوه‌کان له‌وانه‌یه ، ئه‌وه کلیلی وانه کوره‌ته‌که‌م بێت لێره ، ئه‌وه‌یه که به‌م شێوه‌یه فیزیا کارده‌کات ، ئه‌ستێره ناسه‌کان ، فاڵچیه کارت خوێنه‌ره‌وه‌کان به‌م شێوه‌یه خه‌ڵك لێدانه‌کانی بیر ده‌بێت و وون بووه‌کان له‌بیر ده‌کات له‌زانست دا پێویسته هه‌موو داتا به‌یسه‌کان بهێڵینه‌وه وە ته‌ماشا ده‌که‌ین ئه‌گه‌ر ژماره‌ی لێدانه‌کان به‌جۆرێک بمێنێته‌وه له ژماره گشتییه‌که که تۆ له ڕێگه‌ی چانسه‌وه وه‌ری ده‌گریت له‌م که‌یسه‌دا ، ئێمه تاقیمان کرده‌وه دوو سندوقی نا ڕوون ( تاریک) مان هێنا یه‌کێکیان ڕازی بوونی حکومه‌تی بۆ ماریوانا تێدایه ، ئه‌وی تریان هیچ نییه لە ( % ٥٠) که‌ی له‌کاتی خۆیدا وه‌رگرت که به‌ته‌واوی ئێمه چاوه‌ڕێمان ده‌کرد له هاندانی کۆینێک که‌واته ، ئه‌وه نمونه‌یه‌کی خۆش بوو لێره له‌باره‌ی ئه‌و شته ئێمه ده‌یکه‌ین گومان بڵاوکراوه‌یه‌کی هه‌فتانه‌یه هه‌ریه‌که‌یان مه‌به‌ستێکی تایبه‌تی هه‌یه ، وه‌ک ئه‌مه‌یان که له‌باره‌ی زانیاری یه له داهاتوودا ئایا خه‌ڵک زیره‌ک تر یان ته‌مه‌ڵتر ده‌بن ؟ من بیرۆکه‌یه‌کم هه‌یه وه‌ک خۆم چونکه من له ئیشه‌که‌دام به‌ڵام ، له‌ڕاستیدا ، ده‌رده‌که‌وێت که خه‌ڵک زیره‌ک تر ده‌بن لە( سێ خاڵی ) ئای کیو له ( ١٠ ) ساڵدا به‌رزده‌بێته‌وه شتێکی سه‌رنج ڕاکێشه له‌گه‌ڵ زانست دا ، بیر له گومان وه‌ک شتێک یان هه‌تا زانست وه‌ک شتێک مه‌که‌ره‌وه ئایا زانست و ئاین له‌گه‌ڵ یه‌کتر ده‌گونجێن ؟ وه‌ک ئه‌وه وایه ، ئایا زانست و دامه‌زراندنی بۆری ئاو له‌گه‌ڵ یه‌کتر گونجاون ئه‌مانه -- ئه‌وانه دوو شتی زۆر جیاوازن زانست شتت نیه ، ئه‌وه فرمانه ڕێگه‌یه‌که بۆ بیرکردنه‌وه له‌باره‌ی شته‌کانه‌وه ڕێگه‌یه‌که بۆ ته‌ماشاکردنی ڕوناک کردنه‌وه‌ی سروشتییه‌کان بۆ هه‌موو دیارده‌کان مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یە ، زیاتر له‌چی ده‌چێت سه‌رباری زانیاری دانیشتوانی زه‌وی یان ده‌وری دووجاکان له گه‌شت کردن بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر دوور له‌نێوان ئه‌ستیره‌کان بۆ جێهیشتنی بازنه‌یه‌کی خه‌رمانه‌یی له کێڵگه‌ی بوب ی جوتیار له په‌کیربروش ، کانساس بۆ به‌رزکردنه‌وه سکێپتیج کۆم سایته ئه‌لکرۆنیه‌کان ؟ یان زۆر له‌وه ده‌چێت که خوێنه‌ری " گومان " ئه‌مه‌ی به فۆتۆشۆپ کردبێت له‌هه‌موو بارو دۆخێکدا ، پێویسته پرسیار بکه‌ین پێکه‌نین چ جۆره لێکدانه‌وه‌یه‌ک باشتره ؟ وه پێش ئه‌وه‌ی شتێک له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م جیهانه بڵێین پێویسته سه‌ره‌تا دڵنیابین له‌وه که له‌م جیهانه نه‌بێت ئه‌وه‌ی زیاتره که ( ئارنۆڵد ) هه‌ندێ یارمه‌تی مرۆڤی وه‌رگرت له هه‌ڵبژاردن بۆ پۆستی پارێزگار ؟ یان " هه‌واڵی هه‌فتانه‌ی جیهان " شت دروست ده‌کات ؟ پێکه‌نین به‌شێک له‌وه -- هه‌مان مه‌به‌ست به‌شێوه‌یه‌کی جوان ئاشکرا کرا لێره له‌م کارتۆنه‌ی سیدنی هاریس بۆ ئه‌وانه‌ی به‌شی دواوه ، لێره دەڵێت : دوایی موعجیزه‌یه‌ک ڕووده‌دات وابزانم پێویسته ئێوه زیاتر ڕوون بن لێره له هه‌نگاوی دووه‌م دا ئه‌م سڵایده تایبه‌ته به‌ته‌واوی گفتوگۆی دیزاینی زانیاری هه‌ڵده‌وه‌شێنێت هیچ شتێکی زیاتر نیه له‌وه چه‌پڵه لێدان ده‌توانی بڵێیت موعجیزه‌یه‌ک ڕووده‌دات ئه‌وه ته‌نها هیچ ڕونکردنه‌وه‌یه نادات به‌ده‌سته‌وه هیچ شتێک دابین ناکات ، هیچ شتك نیه تاقی بکرێته‌وه ئه‌مه کۆتایی گفتوگۆکه‌یه له‌باره‌ی زانیاری دیزاین دروست که‌ره‌کان به‌ڵام ، ئه‌وه ڕاسته ، زاناکان هه‌ندێ کات بابه‌ته‌کان فڕێده‌ده‌ن کاتێک زمانه‌وانی جێی خۆی ده‌گرێت -- وزه‌ی ڕه‌ش یان کێشه‌ی ڕه‌ش یان شتێکی وه‌ک ئه‌وه هه‌تا بۆمان ده‌رده‌که‌وێت که ئه‌مه چییه ، ئێمه ته‌نها ئه‌مه‌ی پێده‌ڵێن ئه‌مه سه‌ره‌تای زنجیره‌ی ڕاسته‌قینه‌یه بۆ زانست بۆ دروستکه‌رانی زانیاری دیزاین ، ئه‌مه کۆتایی زنجیره‌یه‌که که‌واته ، دووباره ، ده‌توانین ئه‌م پرسیاره بکه‌ینه‌وه : کامیان زۆر باوه ؟ ئایا که‌شتی بۆشاییه‌کان یان یه‌ک هه‌ڵه یه‌ک ڕه‌نگه‌کان بێ ( یو ئێف ئۆ ) یان هه‌تا ساخته‌کان ؟ ئه‌مه وێنه‌ی ( یو ئێف ئۆ ) لە ماڵه‌که‌مه‌وه له ئه‌لتادێنا کالیفۆرنیا ته‌ماشای خواره‌وی ( پاسادێنا ) ده‌کات ئه‌گه‌ر زۆر له ( بویک) ی که‌پ بچین چونکه وایه هه‌تا پێویست به فۆتۆشۆپ نیه ، پێویستت به که‌لوپه‌لی ته‌کنه‌لۆژیای به‌رز نییه پێویستت به‌کۆمپیوته‌ر نییه ئه‌مه وێنه‌ی کامێره‌یه‌کی فڕێدراوی ، کۆداکی ئینستماتیکه ته‌نها که‌سێک هه‌بێت له‌سه‌ر شه‌قامه‌که به که‌پێکی تایه‌وه ئاماده‌بێت بۆ ڕۆشتن کامێره‌که -- ئاماده‌یه پێکه‌نین که‌واته ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که شیاوه زۆربه‌ی ئه‌م شتانه ئه‌صڵی نین یان خه‌یاڵاوین یان به‌م شێوه‌یه که هه‌ندێکیان ڕاسته‌قینه‌ن له‌وه ده‌چێت که هه‌موویان ئه‌صڵی نه‌بن ، وه‌ک بازنه‌یی دانه‌وێڵه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی جدی تر ، له‌هه‌موو زانست دا ئیمه بۆ باڵانسێک ده‌گه‌ڕێین له‌نێوان داتا و بیرۆکه له‌باره‌ی گالیلۆیه ، ئه‌و دوو کێشه‌ی هه‌بوو کاتیک تەلسکۆبه‌کەی خسته سه‌ر ( ساتورن) دا هه‌ساره سه‌ره‌تا ، هیچ بیرۆکه‌یه‌ک نه‌بوو له‌سه‌ر بازنه‌یی په‌یوه‌ندی هه‌ساره‌کان وه دووه‌م ، داتاکانی ناڕوون و لێڵ بوون ئه‌و نه‌یتوانی ئه‌وه به‌باشی ده‌ربخات که ته‌ماشای ده‌کرد له‌به‌رئه‌وه ، نوسی که ئه‌وه‌ی بینیوه ئه‌وه‌م بۆده‌رکه‌وت که دورترین هه‌ساره سێ لاشه‌ی ( پارچه ) ی هه‌یه ئه‌مه نه‌بوو که ئه‌و له‌کۆتایدا بینیبوو که‌واته ، به‌بێ بازنه‌ی په‌یوه‌ندی هه‌ساره‌کان و له‌گه‌ڵ داتای ناڕوون دا ناتوانی بیرۆکه‌یه‌کی باشت هه‌بێت ئه‌وه هه‌تا ساڵی ١٦٥٥ چاره‌سه‌ر نه‌کرا ئه‌مه کتێبی ( کرستیان هوجین) ه که هه‌موو هه‌ڵه‌کانی کۆکردۆته‌وه که خه‌ڵک کردوویانه له هه‌وڵدان بۆ ده‌رخستنی ئه‌و شتانه له ( سارتورن ) ڕوده‌دات ئه‌وه نه‌هاته‌دی هه‌تا هوجین دوو شتی هه‌بوو ئه‌و بیرۆکه‌یه‌کی باشی هه‌بوو له‌باره‌ی بازنه‌ی په‌یوه‌ندی هه‌ساره‌کان و چۆن سیسته‌می خۆری کارده‌کات دوایی ، ئه‌و باشترین تەلسکۆبی هه‌بوو ، داتای زۆر دیار و ئاشکرا که ده‌یتوانی ئه‌وه ئاشکرا بکات کاتێک زه‌وی به‌خێرایی ده‌ڕوات به‌پێی یاساکانی ( کێبله‌ر ) له ساتورن ، دوایی ده‌توانیین له‌گه‌ڵی بڕۆین ئێمه گۆشه‌کانی بازنه‌کان ده‌بینین له گۆشه‌ی جیاوازدا له ڕاستیدا ، ئه‌و ده‌رده‌که‌وێت که ڕاسته کێشه له هه‌بوونی بیرۆکه‌دا ئه‌وه‌یه‌که له‌وانه‌یه بیرۆکه‌کان لایەنگری یه‌ک لایەنه‌ی هه‌بێت که‌واته ، یه‌کێک له کێشه‌کانی لێکدانه‌وه‌کان بۆچی خه‌ڵکی باوه‌ڕ به‌شتی نامۆ ده‌کات ئه‌وه‌یه که شته‌کانمان له ئاستیکی ئاسان دان دوایی ، من ده‌چمه سه‌ر بابه‌تی جدی تر ئێمه ده‌مانه‌وێت ڕوکه‌شه‌کان ببینین ئه‌م ڕوکه‌شه مارسه ، که له‌ساڵی ١٩٧٦ وه هه‌موو جوڵه‌کان ده‌دات به ناسا بۆ وێنه‌گرتنی ئه‌و ناوچه‌یه چونکه خه‌ڵک پێی وابوو ئه‌مه ته‌لارسازییه‌کی گه‌وره‌یه له لایان ( مارتیسانس ) کراوه ده‌رکه‌وت ، ئه‌وه نزیکه له ساڵی ٢٠٠١ ئه‌گه‌ر چاویش دابخه‌یت ، هێشتا ده‌توانی ڕوکه‌شه‌که ببینیت وه کاتێک چاو داده‌خه‌یت ، ئه‌وه‌یه که ده‌یکه‌یت ئه‌وه‌یه ده‌گۆڕێیت له دانه‌وێڵه‌یه‌کی باشه‌وە بۆ دانه‌وێڵه‌یه‌کی ڕه‌ق که‌واته ، تۆ کوالێتی داتاکان که‌م ده‌که‌یته‌وه ئه‌گه‌ر من پێت نه‌ڵێم بۆچی بگه‌ڕێیت ، هێشتا ڕوکه‌شه‌که ده‌بینیت چونکه ئێمه به‌شێوه‌یه‌کی گۆڕاو ڕوکه‌شه‌کان ده‌بینین ڕوکه‌شەکان گرنگن بۆ لایه‌نی کۆمه‌ڵایه‌تی خۆمان به‌دڵنیاییه‌وه ڕووکه‌شه‌کان ئاسنن بۆ بینین پێکه‌نین له‌وێ ده‌توانی ڕوگه‌شی مارس ببینیت ئه‌گه‌ر گه‌ردون ناسه‌کان بۆق بونایه له‌وانه‌یه ئه‌وان ( کێرمیس ) ببینین وه‌ک بۆق له‌وێ ده‌یبینیت ؟ ئه‌و قاچه بۆقیە بچوکانه یان ئه‌گه‌ر جیولۆجییه‌کان فیل بونایه ؟ دروست کردنی ئایکۆنی ئاینی پێکه‌نین له‌ساڵی ١٩٩٦ له‌لایەن ( تێنسس باکیر ) دۆزرایه‌وه ئه‌و پێنج ڕه‌شی تاوان بارکردن بۆ بینینی ڕاهیبه‌کان هه‌تا ، ئاشتی به‌رقەورار کرد له‌لایەن دایکه ( ترێسا) ی پارێزه‌ر ئه‌مه خانمه‌که‌مان ، گواده‌لوپی و خانمه‌که‌ی ( واتسۆن ڤیل) ه له‌خواره‌وی شه‌قامه‌که یان لێره‌وه به‌شی سه‌ره‌وه‌ی شه‌قامه‌که‌یه ؟ داوه‌رینی دار زۆر باشه چونکه ئه‌و جوان دیار و لابه‌لا ڕه‌ش و سپی و ده‌توانی داخوازییه‌کی بنکه‌ییانه وه‌ربگریت مرۆڤه‌کان به‌شێکی حه‌زلێکراون بۆ ئاژه‌ڵه‌کان ئه‌مه ( ڤێرمین ماری) یه له‌لایه‌کی شوشه په‌نجه‌ره‌یه‌ک له ساوپاولۆ ئێستا ، ئه‌مه دروست کراوی ( فیرجین ماری ) یه له‌سه‌ر ساندویچی په‌نیر که له‌ڕاستیدا ، له گازینۆی لاس فێگاس هه‌ڵواسراوه به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌مه له ئه‌مه‌ریکا پێکه‌نین گازینۆکه ( ٢٨، ٥٠٠ ) دۆلاری دابه ( ئی به‌ی ) بۆ ساندویچی په‌نیر پێکه‌نین به‌ڵام ، به‌ڕاستی فیرجین ماری له کێ ده‌چێت ؟ پێکه‌نین ئه‌وه جۆرێک له لێبورده‌یی هه‌بوو له‌ساڵی ١٩٤٠ فێرجینا ماری له کلێرواته‌ره ، له فلۆریدا له‌ڕاستیدا ، من ئه‌وه‌م بینی چه‌ندین خه‌ڵک له‌وێ بوو -- ڕاستیه‌که گه‌یشته ئه‌وان کورسی که‌سی که‌م ئه‌ندام و دارشه‌ق و هه‌تا دوایی وه ئێمه ڕۆیشتین و لێکۆڵینه‌وه‌مان کرد ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی شتێکت بده‌ینێ -- ئه‌مه داوکینه ، من و ڕاندی یه جوانه‌که‌یه له‌نزیک ئه‌و دوانه ، وێنه‌یه‌کی دوو نیویی هەیە هه‌موو ئه‌م مۆمانه له‌به‌رئه‌وه ، ڕۆشتین به‌ده‌وری به‌شی دواوه ، ته‌نها بۆ بینینی ئه‌وه‌ی که لێره چی ڕووده‌دات که ده‌رکه‌وت له هه‌رشوێنێک برژێنه‌ر هه‌بێت له‌گه‌ڵ دارخورما تۆ کاریگه‌ریه‌که‌ت ده‌ست ده‌که‌وێت ئه‌م فێرجین ماری یه له‌به‌شی دواوه ، که ده‌ستیان کرد به سڕینه‌وه وابزانم تۆ ته‌نها ده‌توانی موعجیزه‌یه‌کت هه‌بێت له بینایه‌کدا پێکه‌نین له‌به‌رئه‌وه ، ئه‌مه موعجیزه‌یه‌کی باشه بۆ ماری ، یان موعجیزه‌ی مارجه ؟ پێکه‌نین دواتر من به‌نمونه‌یه‌کی تر کۆتایی پێ ده‌هێنم له‌گه‌ڵ ئۆدیۆ ، بینینه خه‌یاڵاوییه‌کان ئه‌م فیلمه هه‌یه ، ژاوه‌ژاوه سپی یه‌که له‌گه‌ڵ مایکل کیتۆن له‌باره‌ی قسه‌کردنی مردووه‌کان له‌گه‌ڵ ئێمه به‌وبۆنه‌یه‌وه ، هه‌موو بابه‌تی قسه‌کردنه‌که له‌گه‌ڵ مردوودا ، شتێکی گه‌وره نییه هه‌موو که‌سێک ده‌توانێت بیکات وا له‌مردووه‌کان ده‌کات قسه‌بکه‌ن و ئه‌مه‌ش به‌شه قورسه‌که‌یه پێکه‌نین له‌م دۆخه‌دا ، له‌بارو دۆخی ئه‌لکترۆنی شاردنه‌وه‌ی ئه‌م نامانه وێب په‌یجێک هه‌یه ( ئاخاوتنی پێچەوانە ) که‌من داونلۆدی ئه‌م شتانه ده‌که‌م ئه‌مه به‌شه تازه‌که‌یه‌تی -- ئه‌مه باناوبانگ ترین یانه له‌ناو هه‌موویاندا ئه‌مه ڤێرژنی تازه‌یه ئه‌م گۆڕانییه به‌ناوبانگه‌یه ، مۆسیقا