# xml/pl/2009/1014762/3524844.xml.gz
# xml/tl/2009/1014762/3979137.xml.gz
(src)="2"> Posłuchaj mnie .
(trg)="1"> Dinggin mo ako , please
(src)="3"> Jesteś , tak jak ja homo sapiens , człowiekiem rozumnym .
(trg)="2"> Tulad mo ako , tao rin , matalino
(src)="4"> Życie , cud wszechświata , pojawiło się około 4 mld lat temu .
(trg)="3"> Buhay , isang mirakulo ng mundo , lumabas apat na bilyong taong nakaraan .
(src)="5"> A my , ludzie zaledwie 200 tys lat temu .
(trg)="4"> At tayong tao 200,000 taong nakaraan .
(src)="6"> Znów udało nam się zniszczyć równowagę , tak ważną dla życia .
(trg)="5"> Pero nagtagumpay tayo sa pagsira ng balanseng kailangan sa buhay .
(src)="7"> Posłuchaj uważnie tej niezwykłej historii .
(trg)="6"> Dinggin mong mabuti ang di pangkaraniwang kwento na sa iyo rin .
(src)="9"> i zdecyduj co z nią zrobisz .
(trg)="7"> at mag-isip kung ano ang gagawin mo para dito .
(src)="10"> To są ślady naszego pochodzenia .
(trg)="8"> Ito ang mga labi ng ating pinagmulan .
(src)="11"> Na początku nasza planeta nie była niczym więcej niż kulą ognia .
(trg)="9"> Sa simula , ang ating planeta parang isang nagbabagang apoy , isang panganurin ng mga namuong alikabok lamang .
(src)="12"> obłokiem pozlepianych ziarenek kurzu podobnie jak wiele innych obłoków we wszechświecie .
(trg)="10"> Tulad rin ng mga namumuong bagay sa kalawakan .
(src)="13"> To własnie tutaj zdarzył się cud życia .
(trg)="11"> At dito lumabas ang isang kababalaghan ng buhay .
(src)="14"> Dziś życie , nasze życie to tylko ogniwo w przeogromnym łańcuchu istnień które następowały jedno po drugim na Ziemi , przez około 4 mld lat .
(trg)="12"> Ngayon , ang buhay , ang ating buhay , ay tulad ng isang dugtong ng kadena ng di matatawarang buhay na nagdugtong dugtong na halos 4 na bilyong taon na .
(src)="15"> Nawet dziś nowe wulkany zmieniają nasze otoczenie .
(trg)="13"> At kahit ngayon , mga bagong bulkan ay tuloy tuloy na naghuhubog sa ating kapatagan .
(src)="16"> Wyrzucają z siebie to , z czego powstała Ziemia , stopioną skałę z największych głębin , krzepnącą , pękającą , zapadającą się lub rozszerzającą cienką skorupę .
(src)="17"> zanim przejdą w stan uśpienia .
(trg)="14"> At nagbibigay ito ng sulyap sa ating mundo at kanyang pinagmulan , mga nagbabagang bato na pumapaibabaw mula sa kailaliman , namumuo , pumuputok at kumakalat sa ibabaw ng lupa , bago ito manahimik sa isang panahon .
(src)="18"> Te szczątki ziejących dymem gór były świadkami narodzin pierwotnej atmosfery Ziemi .
(src)="19"> Atmosfery całkowicie beztlenowej .
(src)="20"> Gęstej od pary wodnej pełnej dwutlenku węgla
(trg)="15"> Itong mga kumpol ng usok na umaalimbukay mula sa kailaliman ng mundo at maging saksi sa dati nitong kapaligiran ang dating walang hangin na oxygen ang makapal na hangin puno ng usok na tubig puno ng cardon dioxide isang pugon
(src)="22"> Ziemia stygła .
(src)="23"> Para wodna skraplała się i spadała jako gigatyczne ulewy .
(trg)="16"> puno ng carbon dioxide at ang mundo ' y lumamig at ang usok tubig at naging ulan bumagsak , walang humpay
(src)="24"> Właściwa odległość od Słońca , niezbyt daleko i nie za blisko , dały na Ziemi doskonałą równowagę , co pozwoliło utrzymać wodę w stanie płynnym .
(trg)="17"> Sa tamang agwat mula sa araw di malayo , di malapit ,
(trg)="18"> Ang mundo may tamang balanse kaya nitong mag-imbak ng tubig sa likidong uri .
(src)="25"> Woda wyżłobiła kanały .
(trg)="19"> Ang tubig ay gumawa ng kanyang daluyan .
(src)="26"> Są jak tętnice albo gałęzie drzew przenoszą życiodajne soki , które woda daje Ziemi .
(trg)="20"> Itoy parang mga ugat ng isang puno , mga sanga ng isang kahoy , ang mga daluyan ng dagta na ang tubig na ibinigay sa mundo .
(src)="27"> Rzeki wypłukują minerały ze skał i oddają je do wody oceanów .
(trg)="21"> mga mineral mula sa mga bato , ginutay ng mga ilog , gawing maalat , ang karagatan
(src)="28"> Oceany stają się słone .
(trg)="22"> At ang karagatan naging napakaalat .
(src)="29"> Skąd pochodzimy ?
(trg)="23"> Saan ba tayo nagmula ?
(src)="30"> Gdzie pojawiło się pierwsze życie ?
(trg)="24"> Saan ba ang buhay unang umusbong ?
(src)="31"> Cud wszechczasów , prymitywne formy życia znajdują się do dziś w gorących źródłach .
(trg)="25"> Isang kababalaghan ng panahon ,
(trg)="26"> Sinaunang uri na buhay andyan pa rin sa mga hot springs ng mundo
(src)="32"> Nadają im kolor .
(src)="33"> Nazywamy je archeobacteria .
(trg)="27"> Nagbibigay kulay sa mga ito tawag ditoy Archeobacteria
(src)="34"> Żyją dzięki ciepłu Ziemi .
(trg)="28"> Ito sila ' y kumakain sa init ng mundo .
(src)="35"> Wszystkie , za wyjątkiem sinic albo niebiesko-zielonych glonów .
(trg)="29"> Lahat , liban sa cyanobacteria ,
(trg)="30"> O asul-berdeng lumot
(src)="36"> Tylko one mają możliwość wykorzystania słońca i przejęcia jego energii .
(trg)="31"> Sila ito , kayang gamitin sikat ng araw kayang kumuha ng enerhiya dito
(src)="37"> Są to żyjący przodkowie dzisiejszych roślin .
(trg)="32"> Sila ang magandang ninuno ng ating kahapon at mga uri ng halaman ngayon .
(src)="38"> Te maleńkie bakterie i miliony ich potomków zmieniły los planety .
(trg)="33"> Itong maliliit na bacteria at ang million nitong pinanggalingan nagbago ng patutunguhan ng mundo .
(src)="39"> Zmieniły jej atmosferę .
(trg)="34"> Bumuo ng ating kapaligiran .
(src)="40"> Co się stało ze związkami węgla , zatruwającymi atmosferę ?
(trg)="35"> Ano nga ba ang nangyari sa carbon na lumason sa ating kapaligiran ?
(src)="41"> Ciągle są tutaj , uwięzione w skorupie ziemskiej .
(trg)="36"> Andito pa ito nakakulong , sa balat ng lupa .
(src)="42"> Tutaj był kiedyś ocean , zamieszkany przez mikroorganizmy .
(trg)="37"> Heto , dati mayrong dagat na pinamumugaran ng micro-organism .
(src)="43"> Wytworzyły skorupki , przechwytując atmosferyczny dwutlenek węgla .
(trg)="38"> Pinatubo ang mga sigay na kinuha mula sa carbon ng atmosphere
(src)="44"> który rozpuszczał się w oceanie .
(trg)="39"> Ngayon natunaw sa karagatan .
(src)="45"> Te osady to skorupki tych miliardów i miliardów mikroorganizmów .
(trg)="40"> Itong latag ay mga namuong mga sigay nitong mga bilyun bilyong napakaliliit na organismo
(src)="46"> Dzięki nim węgiel opuścił atmosferę i mogły powstać inne formy życia .
(trg)="41"> Salamat sa kanila , carbon ay nahugasan sa kapaligiran .
(trg)="42"> at ang mga ibang buhay ay umusbong .
(src)="47"> Oto życie , które zmieniło atmosferę .
(trg)="43"> Ito ang buhay na nagpabago sa kapaligiran .
(src)="48"> Życie roślinne , zasilane energią słońca , które ma moc zrywania wiązania chemicznego w cząsteczkach wody i uwalniania tlenu .
(src)="49"> Tlen wypełnił atmosferę .
(src)="50"> Woda na Ziemi cyklicznie się odnawia .
(trg)="44"> halamang buhay , kumakain mula sa araw , upang matunaw nito ang mga molecule ng tubig at kunin dito ang mga oxygen , at ang oxygen ay pinuno ang hangin ang ikot ng tubig ng mundo isang proseso sa tamang palipalit ,
(src)="51"> Opady , parowanie , chmury , deszcz , źródła , rzeki , morza , oceany , lodowce ...
(trg)="45"> Tubig talon , tubig usok , panganurin , ulan , mga batis , ilog , mga dagat , karagatan , yelo ...
(src)="52"> Obieg nigdy się nie zatrzymuje .
(trg)="46"> Ang pagpalipalit ay di nabali .
(src)="53"> Zawsze jest tyle samo wody na Ziemi .
(trg)="47"> Na laging tama ang dami ng ng tubig sa mundo .
(src)="54"> Wszystkie gatunki na Ziemi piją tę samą wodę .
(trg)="48"> Ang lahat ng sumunod na nilalang sa mundo , nakainom ng tubig .
(src)="55"> Woda to zadziwiająca substancja .
(trg)="49"> Isang kahangahangang bagay , ang tubig .
(src)="56"> Jedna z najbardziej zmiennych .
(trg)="50"> Isa sa pinaka hindi estable sa lahat .
(src)="57"> Ma postać płynną jako woda bieżąca , gazową jako para wodna , lub stałą jako lód .
(trg)="51"> Magiging likido muna para itoy dumaloy na tubig , gas na usok , o isang solidong yelo .
(src)="58"> Na Syberii zamarzające zimą powierzchnie jezior zachowują ślady sił , którymi działa zamarzająca woda .
(trg)="52"> Sa Siberia , ang mga yelo sa ibabaw ng lawa sa taglamig mayron itong hibla ng pwersa na dinadala habang itong tubig nagyeyelo .
(src)="59"> Lżejsze od wody kryształy lodu .
(trg)="53"> Magaan kaysa tubig , yelo ay lumulutang .
(src)="60"> Tworzą barierę ochronną przed zimnem , pod którą może przetrwać życie .
(trg)="54"> Gumagawa ito ng pananggalang laban sa lamig , para ang buhay ay magpatuloy .
(src)="61"> Siły życia wpływają na siebie .
(trg)="55"> Ang makina ng buhay ay may ugnayan .
(src)="62"> Wszystko jest powiązane .
(trg)="56"> Lahat ay magkadugtong .
(src)="63"> Nic nie jest samowystarczalne .
(trg)="57"> Walang may sapat .
(src)="64"> Woda i powierze nie mogą istnieć bez siebie , zjednoczone dla naszego życia na Ziemi .
(trg)="58"> Ang tubig at hangin di mapaghihiwalay , magkasama sa buhay at para sa ikabubuhay sa mundo .
(src)="65"> Wymiana to podstawa .
(trg)="59"> Pagbibigayan ay ang lahat .
(src)="66"> Zieleń przebijąjąca się za chmurami jest źródłem tlenu w powietrzu .
(trg)="60"> Ang luntian lumalaganap sa ulap ay ang pinaggagalingan ng oxygen sa hangin .
(src)="67"> 70 % tego gazu , bez którego nie mogą działać nasze płuca , pochodzi z glonów , które żyją na powierzchni oceanów .
(trg)="61"> 70 % ng gas na ito , na kung wala ang ating baga ay hindi gagana , nanggagaling sa mga algae na nagkukulay ng karagatan .
(src)="68"> Nasza Ziemia zachowuje równowagę , w której każdy byt odgrywa swoją rolę i żyje tylko dzięki innym bytom .
(trg)="62"> Ating mundo , umaasa sa isang balanse , dito ang lahat ng tao ay may ginagampanan nabubuhay lamang sa buhay ng ibang nilalang .
(src)="69"> Delikatna , krucha harmonia , którą tak łatwo zburzyć .
(trg)="63"> Ang malambot , babasaging pagsasama na madaling masira .
(src)="70"> Tak więc korale narodziły się ze związku glonów i otwornic .
(trg)="64"> Kaya naman , ang mga koral ay ipinanganak na kasama ang mga algae at sigay .
(src)="71"> Rafy koralowe pokrywają mniej niż 1 % dna oceanów , ale zapewniają schronienie tysiącom gatunków ryb , mięczaków i glonów .
(trg)="65"> Mga coral reefs na bumububong mababa sa 1 % ng paanan ng karagatan , pero nagbigay kanlungan sa libo libong species ng isda , mollusks at algae .
(src)="72"> Zależy od nich równowaga każdego oceanu .
(trg)="66"> Ang tamang balanse ng karagatan ay nakasalalay sa kanila .
(src)="73"> Czas Ziemi liczony jest w miliardach lat .
(trg)="67"> Ang mundo ay bumibilang ng panahon sa bilyon bilyong taon .
(src)="74"> Stworzenie drzew zajęło ponad 4 miliardy lat .
(trg)="68"> Nangyayari ito higit sa bilyong taon para gumawa ng mga puno .
(src)="75"> Drzewa są ukoronowaniem ciągu gatunków , doskonała , żywa rzeźba .
(trg)="69"> Sa kadena ng mga buhay ang kahoy ang pinakasukdulan , isang huwaran at buhay na iskulptura .
(src)="76"> Drzewa opierają się grawitacji .
(trg)="70"> Ang mga kahoy di alintana ang gravity .
(src)="77"> Są jedynie częścią niepohamowanego wzrostu ku niebu .
(trg)="71"> Sila lamang ang isang natural na elemento na walang humpay gumagalaw tungo sa langit .
(src)="78"> Powoli wzrastają do słońca , które karmi ich liście .
(trg)="72"> Sila ay umuusbong , di nagmamadali tungo sa araw na nagyayabong sa kanyang dahon .
(src)="79"> Odziedziczyły po mikroskopijnych sinicach umiejętność pochłaniania energii świetlnej .
(trg)="73"> Minana nila ito sa mga miniscule cyanobacteria may pwersang kumuha ng enerhiya sa sikat .
(src)="80"> Magazynują ją i żyją dzięki niej , przemieniają ją w drewno i liście , które następnie rozłożą się na mieszaninę wody , minerałów , i materii organicznej .
(trg)="74"> Iniimbak nila ito at kinakain , para maging kahoy at dahon , na mabubulok , magiging sama-sama tubig , mineral , gulayin at bagay na may buhay .
(src)="81"> I tak , stopniowo , tworzy się gleba .
(trg)="75"> Dahil dito , dahan dahan , ang lupa ay nabuo .
(src)="82"> Gleba roi się od nieustannej aktywności mikroorganizmów , żerujących , kopiących , spulchniających i przetwarzających .
(trg)="76"> Mga lupa , binabahayan ng mga walang humpay na aktibidad ng mga micro-organism kumakain , humuhukay , nagbibigay - hangin at bumubuo .
(src)="83"> Tworzą humus , żyzną warstwę , z którą związane jest życie na ziemi .
(trg)="77"> Gumagawa sila ng humus , matabang patong kung saan ang buhay sa lupa nakatanikala .
(src)="84"> Cóż wiemy o życiu na Ziemi ?
(trg)="78"> Ano ang nalalaman natin sa mundo ?
(src)="85"> O ilu gatunkach mamy pojęcie ?
(trg)="79"> Ilang mga bagay na may buhay ang nalalaman natin ?
(src)="86"> O dziesiątkach ?
(trg)="80"> Sampu sa mga ito ?
(src)="87"> A może o tysiącach ?
(trg)="81"> Siguro isandaan ?
(src)="88"> Co wiemy o ich wzajemnych powiązaniach ?
(trg)="82"> Ano ang nalalaman sa mga ugnayan na nagdudugtong sa kanila ?
(src)="89"> Ziemia jest cudem .
(trg)="83"> Ang mundo ay kababalaghan .
(src)="90"> Życie pozostaje tajemnicą .
(trg)="84"> Ang buhay ay laging misteryo .
(src)="91"> Gromady zwierząt , powiązanych zwyczajami i obrzędami które rodziły się przez pokolenia .
(trg)="85"> Pamilya ng mga hayop ay pinagsama - sama ng customs at rituals na nagpasalin salin sa mga henerasyon .
(src)="92"> Niektóre z nich przystosowały swoją naturę do pastwisk a pastwiska dostosowały się do ich natury .
(trg)="86"> Ang iba ' y nakasabay sa kanilang kinakain at ang kinakainang ito ' y nakasabay sa kanila .
(src)="93"> Zyskują obie strony .
(trg)="87"> At parehas nakikinabang .
(src)="94"> Zwierzęta zaspokajają głód a drzewa mogą odrosnąć .
(trg)="88"> Ang mga hayop , pinupuno kanilang gutom at mga kahoy , yumayabong muli .
(src)="95"> W wielkiej przygodzie życia na Ziemi każdy gatunek odgrywa ważną rolę , każdy gatunek ma swoje miejsce .
(trg)="89"> Sa isang pakikibaka ng buhay sa mundo , bawat species ay may ginagampanan , bawat species may kanya kanyang lugar .
(src)="96"> Nic nie jest bez znaczenia czy zbędne .
(trg)="90"> Walang mahina walang mapaminsala .
(src)="97"> Wszystko jest zrównoważone .
(trg)="91"> Sila ' y nagbabalanseng lahat .
(src)="98"> I teraz właśnie Ty homo sapiens , człowiek rozumny , zaczynasz swoją historię .
(trg)="92"> At andyan ka homo sapien , matalinong tao , pumasok sa kwento .
(src)="99"> Korzystasz z dziedzictwa 4 miliardów lat pozostawionych w spadku przez Ziemię .
(trg)="93"> nakinabang ka sa napakagandang bilyong taong pamana na ibinigay ng mundo .
(src)="100"> Masz zaledwie 200 000 lat , ale zmieniłeś oblicze świata .
(trg)="94"> Ikaw ay may 200,000 taong gulang lamang , pero ipinagbago mo ang mukha ng mundo .
(src)="101"> Pomimo swej niedoskonałości zawłaszczyłeś każde siedlisko i zdobyłeś wielkie terytoria , jak żaden inny gatunek przed tobą .
(trg)="95"> Kahit sa iyong kahinaan , nasakupan mo ang ibang may buhay .
(trg)="96"> At sinakop ang teritoryo , na tulad mo rain nauna sayo .
(src)="102"> Po 180 000 lat tułaczki i dzięki bardzo sprzyjającemu klimatowi ludzie osiedlili się
(trg)="97"> Paglipas ng 180,000 taong pagalagala , at salamat sa isang magandang klima , ang mga tao ' y nanirahaan .
(src)="103"> Nie musieli dłużej polować , aby przeżyć
(trg)="98"> At sila ' y di na umaasa sa kanilang ikabubuhay .
(src)="104"> Wybrali życie w wilgotnym środowisku bogatym w ryby , zwierzynę i dzikie rośliny .
(trg)="99"> Pinili nila na tumira sa mga wet environments na sagana sa isda , game at ligaw na mga halaman .
(src)="105"> Ziemia , woda i życie połączone ze sobą .
(trg)="100"> May mga lupain , tubig at buhay pinagsama .
(src)="106"> Nawet dziś największa liczba ludzi żyje na wybrzeżach kontynentów lub nad brzegami rzek i jezior .
(trg)="101"> Kahit ngayon , ang karamihan ay naninirahan sa mga kontinente ng baybay dagat o sa mga tabing ilog at lawa .
(src)="107"> Na całej planecie , jeden człowiek na czterech żyje tak , jak żyli ludzie 6 000 lat temu , dzięki zasobom natury , zbieranym o każdej porze roku .
(trg)="102"> Sa ating planeta , isang tao sa apat ay naninirahan gaya ng mga tao naninirahan me 6,000 taon nakakaraan , na ang enerhiya na ibinigay ng kalikasan sa bamat panahon .